ΤΟ ΝΕΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ "ΘΕΟΛΟΓΙΑ" ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

φωτογραφία: Γεράσιμος Νεόφυτος

Τὸ νέο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ «Θεολογία» (τόμος 82, τεῦχος 4, Ὀκτώβριος-Δεκέμβριος 2011) εἶναι ἀφιερωμένο στὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη. 

Ἕναν αἰῶνα μετὰ τὴν κοίμησή του ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης παρουσιάζει τὸ ἐκπληκτικὸ φαινόμενο μιᾶς θαυμαστῆς ἀντοχῆς καὶ μιᾶς αὔξουσας βιβλιογραφίας γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπο καὶ τὸ ἔργο του. Ἡ ἔρευνα στρέφεται τώρα καὶ στὶς μεταφράσεις ποὺ ἐκπόνησε ὁ Παπαδιαμάντης, οἱ ὁποῖες φωτίζουν καὶ διευρύνουν τὴν ἐργογραφία του. Ἐξ ἄλλου, ἡ ερμηνευτικὴ καὶ πλουραλιστικὴ ἀποτίμηση τοῦ ἔργου του φαίνεται πὼς ὑπερβαίνει πλέον τὴν παλαιὰ ἀντίληψη ποὺ τὸν στένευε ἄλλοτε στὸν ὁρίζοντα τῆς ποιητικῆς ἠθογραφίας καὶ ἄλλοτε στὸ πλαίσιο τῆς θρησκευτικῆς γραφικότητας τῆς ἀγροτοπαραδοσιακῆς κοινωνίας. Μιὰ σημαντικὴ στροφὴ στὴν ἑρμηνευτικὴ μελέτη τοῦ ἔργου του ἀποκαλύπτει στὶς μέρες μας καίριες θεολογικὲς ὄψεις τῆς λογοτεχνικῆς ἰδιοφυΐας τοῦ Σκιαθίτη. Πρόκειται γιὰ τὸν ἐκκλησιαστικό, δηλονότι τὸν ὅλο Παπαδιαμάντη, ὅπως ὁ ἴδιος ὁ συγγραφέας χαράσσει τὶς πνευματικές του ρίζες καὶ προϋποθέσεις στὸν Λαμπριάτικο Ψάλτη καὶ οἱ ὁποῖες διαπερνοῦν ὁλόκληρο τὸ ἔργο του. 

Στὸ Προλογικὸ μὲ τίτλο «Φωνὴ ἐκ βαθέων ἀναβαίνουσα. Ἡ δοξολογικὴ θεολογία τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη» ὁ Σταῦρος Γιαγκάζογλου ἀναδεικνύει μὲ συντομία ὄψεις τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἤθους στὸ ἔργο τοῦ Σκιαθίτη. Στὸ πρῶτο κείμενο τοῦ ἀφιερώματος μὲ τίτλο «Ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητα καὶ ὁ Παπαδιαμάντης» ὁ Μητροπολίτης Χαλκίδος Χρυσόστομος, ἀφοῦ ἀναλύει τὰ γνωρίσματα τῆς ὀρθόδοξης πνευματικότητας (βιβλική, ἐσχατολογικὴ κ.λπ.) ἀναδεικνύει τὴ σχέση τοῦ Παπαδιαμάντη πρὸς τὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση. Ὁ Ἀνέστης Κεσελόπουλος στὸ κείμενό του μὲ τίτλο «Ἡ Ἐκκλησία στὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη» ἀποτυπώνει τὸν τρόπο ποὺ περιγράφεται ἡ Ἐκκλησία στὸ ἔργο τοῦ λογοτέχνη. Ὁ π. Δημήτριος Τζέρπος στὸ μελέτημά του μὲ τίτλο «Ὀρθόδοξο ἱερατικὸ ἦθος. Διδάγματα ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη», ἀφοῦ προβεῖ σὲ μιὰ πολὺ σύντομη ἀναφορὰ στὶς ποικίλες ἐπικρίσεις ποὺ δέχθηκε τὸ ἔργο τοῦ Παπαδιαμάντη, ἀναφέρεται σὲ ἐπιμέρους περιγραφὲς ἱερατικῶν μορφῶν. Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος στὸ μελέτημά του μὲ τίτλο «Ἡ Ρωμηοσύνη τοῦ Παπαδιαμάντη» ἐξετάζει τὸ πρόσωπο καὶ τὸ ἔργο τοῦ Σκιαθίτη συγγραφέα ὡς ἔκφραση τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ φιλοκαλικῆς παράδοσης στὸ πλαίσιο τῆς Ρωμηοσύνης. Ὁ Δημήτρης Μαυρόπουλος στὸ ἄρθρο του «Ἡ ὁδὸς καὶ ὁ ἱερὸς ἄξων στὸ ἔργο τοῦ Παπαδιαμάντη» ἀναδεικνύει τοὺς βασικοὺς πνευματικοὺς ἄξονες τοῦ ἔργου τοῦ Παπαδιαμάντη σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς προτεραιότητες τῆς μεταπρατικῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας τοῦ 19ου αἰ. Ὁ Ἄγγελος Καλογερόπουλος στὸ μελέτημά του «Ὁ Παπαδιαμάντης καὶ ἡ ἐμμονὴ στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση ὡς ἡ κατ᾽ ἐξοχὴν καινοτομία» παρουσιάζει τὸ ἔργο καὶ τὶς ἀπόψεις τοῦ Σκιαθίτη γιὰ ἐπιμέρους ἐκκλησιαστικὰ ζητήματα μέσα ἀπὸ τὴν ὀπτικὴ τῆς παλινδρόμησης μεταξὺ νεωτερισμοῦ καὶ παραδόσεως. Ὁ Παναγιώτης Ὑφαντὴς στὸ ἄρθρο του «Μεταξὺ ἀκαδημαϊκῆς σφύρας καὶ μοναστικοῦ ἄκμονος. 

Ὁ Παπαδιαμάντης στὸ θεολογικὸ στόχαστρο» πραγματοποιεῖ μιὰν ἐπισκόπηση τῶν «θεολογικῶν» κριτικῶν ποὺ δέχθηκε, καταλήγοντας σὲ μιὰν ἰσορροπημένη κριτικὴ ἀξιολόγησή τους. Ὁ Σωτήρης Γουνελᾶς στὸ κείμενό του μὲ τίτλο «Ἡ δοξαστικὴ θεολογία τοῦ Παπαδιαμάντη» περιγράφει μὲ γλαφυρὸ τρόπο τὰ θεμελιώδη θεολογικὰ στοιχεῖα τοῦ ἔργου του. Ὁ π. Λάμπρος Καμπερίδης στὸ ἄρθρο του μὲ τίτλο «Ἐκ τῶν κατὰ Παπαδιαμάντην ζητουμένων: Πῶς ἠλλοιώθη τὸ κάλλος τῆς φύσεως;» ἐπιχειρεῖ νὰ ἀνιχνεύσει τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους, κατὰ τὸν Παπαδιαμάντη, τὸ κακὸ καὶ ἡ ἁμαρτία παρεισδύει στοὺς κόλπους τῆς ἀνείπωτης ὀμορφιᾶς καὶ μαγείας τῆς φύσης. Ὁ Λάμπρος Σιᾶσος στὸ κείμενό του «῾Νοῦς ἀψηλός, ὀξύπτερος᾽. Ἀρχαῖος ἀλφάβητος γιὰ τὴν ἀνάγνωση τῆς Φόνισσας» προτείνει ὁρισμένα στοιχεῖα ἀπὸ τὴν φιλοσοφικὴ καὶ θεολογικὴ παράδοση ὡς ἐργαλεῖα γιὰ τὴν σύγχρονη ἀνάγνωση τῆς «Φόνισσας». Στὸ μελέτημα μὲ τίτλο «Παπαδιαμαντικὴ φιλανθρωπία: τὸ θέμα τῆς αὐτοκτονίας», ὁ Ἄγγελος Μαντᾶς ἐπιχειρεῖ νὰ παρουσιάσει τὸ ἐκκλησιαστικὸ καὶ ψυχοκοινωνικὸ πλαίσιο μέσα στὸ ὁποῖο παρουσιάζονται οἱ σχετικὲς μὲ τὸ ζήτημα τῆς αὐτοκτονίας ἀπόψεις τοῦ Σκιαθίτη λογοτέχνη. Ὁ Δημήτριος Τριανταφυλλόπουλος στὸ ἄρθρο του «Ἀνάμεσα στὸ χεῖλος τῆς Κολάσεως καὶ στὰ χέρια τοῦ Ἐλεήμονος Θεοῦ. Ἀπὸ τὸν πρίγκιπα τῶν μελωδῶν στὸ ἡδύμολπο τρυγόνι τῆς Σκιάθου» ἀποπειρᾶται νὰ διερευνήσει, πέραν τῶν συνήθων κοινωνιολογικῶν ἢ ἰδεολογικῶν ἀναγνώσεων, γιατί στή «Φόνισσα» ἢ σὲ ἄλλα ἔργα καὶ μεταφράσεις του ὁ Παπαδιαμάντης δὲν προχωρεῖ σὲ μιὰ ξεκάθαρη καταδίκη ἀκραίων ἐγκληματικῶν συμπεριφορῶν, ἐπιδεικνύοντας μιὰν ἰδιαίτερα φιλάνθρωπη στάση. Ὁ Μανόλης Βαρβούνης στὸ ἄρθρο του «Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης καὶ ἡ Κολλυβαδικὴ θεώρηση τῆς ἑλληνικῆς λαϊκῆς λατρείας» ἐπιχειρεῖ νὰ ἀπαντήσει σὲ ἐρωτήματα ποὺ ἀφοροῦν στὴν πνευματικὴ σχέση τοῦ λογοτέχνη μὲ τὸ κίνημα τῶν Κολλυβάδων. Ὁ Νίκος Τριανταφυλλόπουλος μὲ τὸ ἄρθρο του «Ὁ Παπαδιαμάντης καὶ ὁ Μεγάλος Κανόνας. Μαρτυρία καὶ σχόλια γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη» σχολιάζει ἕνα κείμενο-μαρτυρία ὅπου ἀναδεικνύεται ἡ βαθιὰ μέχρι ἀπομνημονεύσεως γνώση ἀπὸ τὸν Παπαδιαμάντη τοῦ Μεγάλου Κανόνα τοῦ Τριωδίου. Ὁ Δημήτρης Κοσμόπουλος στὸ κείμενό του «Ὁ φάρος καὶ ὁ λιμήν» ἰχνογραφεῖ μὲ γλαφυρότητα ὄψεις τοῦ χαρακτήρα καὶ τῆς προσωπικότητας τοῦ Παπαδιαμάντη. Ὁ Στέλιος Παπαθανασίου στὸ ἄρθρο του «Παπαδιαμάντης κοινωνιολογικός: ῾Ταῦτα ὅλα βασίζονται ἐπὶ τῆς πραγματικότητας᾽» ἐξετάζει κοινωνιολογικὲς ὄψεις τοῦ ἔργου τοῦ Σκιαθίτη συγγραφέα. Στὸ μελέτημά του μὲ τίτλο «Ἡ ἐπικαιρότητα τοῦ Παπαδιαμάντη» ὁ Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος σκιαγραφεῖ τὴ διαδρομὴ καὶ τοὺς προσανατολισμοὺς τοῦ Παπαδιαμάντη στὸ πλαίσιο τῆς ἑλληνικῆς πραγματικότητας τοῦ τέλους τοῦ 19ου καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ 20οῦ, ὅπου κυριαρχεῖ μιὰ σύγχυση ταυτότητας μεταξὺ ἐκδυτικισμοῦ καὶ ἀνατολικῆς Ρωμηοσύνης, ἐπιχειρώντας νὰ ἀναδείξει τὴν ἐπικαιρότητα τοῦ λογοτέχνη στὶς μέρες μας. Ἡ Σπυριδούλα Ἀθανασοπούλου-Κυπρίου στὸ ἄρθρο της μὲ τίτλο «Παρατηρώντας τὸν πόνο τῶν ἄλλων. Ἡ εὐθύνη τοῦ χριστιανοῦ ἀναγνώστη μὲ αφορμὴ τὸ διήγημα τοῦ Παπαδιαμάντη ῾Ὁ Γάμος τοῦ Καραχμέτη᾽» μὲ ἀφετηρία τὴν κοινὰ ἀποδεκτὴ διασύνδεση τοῦ λογοτέχνη μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἐπιχειρεῖ νὰ ἐξετάσει τὴν θεολογικὴ σημασία τοῦ πόνου καὶ τῆς θυσίας τοῦ ἄλλου. Ἡ Χρυσὴ Καρατσινίδου στὸ ἄρθρο της μὲ τίτλο «Οἱ μεταφράσεις τοῦ Παπαδιαμάντη ῾κατὰ τὸ θεῖον ῥῆμα᾽» ἐπιθυμεῖ νὰ δώσει μὲ συγκεκριμένα παραδείγματα μιὰ γεύση γιὰ τὸ εἶδος τοῦ ἐμπνευσμένου μεταφραστικοῦ ἔργου τοῦ λογοτέχνη, τὸ ὁποῖο δὲν περιορίζεται σὲ λεξιλογικὲς προσαρμογές, ἀλλὰ καὶ σὲ ὁρισμένη διατύπωση θεολογικῶν θέσεων. Ὁ Παναγιώτης Δόικος στὸ κείμενό του «Ἡ λογικὴ τῆς ὐποκειμενικῆς ἔντασης τῶν μορφῶν: Ὑπὸ τὴν βασιλικὴν δρῦν τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη» ἐπιχειρεῖ νὰ ἐξετάσει τὴ λογικὴ τῆς ὑποκειμενικής ἔντασης τῶν μορφῶν στὸ ἐν λόγῳ διήγημα. 

Στὴ συνέχεια ἡ Βασιλικὴ Λαμπροπούλου καταγράφει τόν «Ἀπολογισμὸ τοῦ Γ’ Διεθνοῦς Συνεδρίου γιὰ τὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη» ποὺ ἔλαβε χώρα στὴν Σκιάθο καὶ τὴν Ἀθήνα τὸν περασμένο Σεπτέμβριο καὶ Ὀκτώβριο. Τὸ ἀφιέρωμα ὁλοκληρώνεται μὲ μιά «Ἐνδεικτικὴ Βιβλιογραφία Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη ἔτους 2011» τὴν ὁποία ἐπιμελεῖται ἡ Βασιλικὴ Λαμπροπούλου. Τὸ τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ συμπληρώνεται μὲ τὶς πλούσιες μόνιμες στῆλες. Τὰ Θεολογικὰ Χρονικά, ὅπου περιλαμβάνονται ἀναφορὲς σὲ ἐπιστημονικὰ συνέδρια, θεολογικὰ γεγονότα, ἀνακοινωθέντα καὶ πορίσματα συνοδικῶν συνδιασκέψεων, τὰ Περιοδικὰ Ἀνάλεκτα, ὅπου γίνεται σύντομη ἐπισκόπηση τῶν ἑλληνικῶν καὶ ξένων θεολογικῶν περιοδικῶν, τὸ Βιβλιοστάσιον, ὅπου δημοσιεύονται βιβλιοκριτικὰ δοκίμια καὶ παρουσιάσεις θεολογικῶν μονογραφιῶν, βιβλίων καὶ λοιπῶν ἐκδόσεων καί, τέλος, τὸ Ἀναλόγιον, ὅπου δημοσιεύεται ἐνημερωτικὸ δελτίο πρόσφατων θεολογικῶν ἐκδόσεων.

Τὸ ἑπόμενο 1ο τεῦχος τῆς Θεολογίας γιὰ τὸ ἔτος 2012 θὰ εἶναι ποικίλης θεολογικῆς ὕλης καὶ θὰ κυκλοφορήσει τὸν προσεχῆ Ἀπρίλιο.