Τρίτη 29 Νοεμβρίου 2011

Ο ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΟΥΜΕΝΟ ΘΑΝΟ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟ


Η ομιλία του Κώστα Λογαρά κατά την παρουσίαση του βιβλίου «Ο Θάνος κι ο Μικρούτσικος, μια αυτοβιογραφία μέσα από 24 συναντήσεις» (εκδόσεις Πατάκη), που πραγματοποιήθηκε χθες βράδυ (28-11-2011) στο Δημοτικό Θέατρο Απόλλων στην Πάτρα.
Αγαπητοί φίλοι,
η αυτοβιογραφία του ‘Θάνου ΚΑΙ του Μικρούτσικου’ παίζοντας ευφυώς στον τίτλο της μ’ έναν συμπλεκτικό σύνδεσμο, φαίνεται να διαχωρίζει, απ’ τη μια τον οικείο Θάνο (των φίλων, των κοντινών του ανθρώπων κι όσων αγαπούν το έργο του) και απ’ την άλλη τον πιο απομακρυσμένο Μικρούτσικο (της ευρύτερης καλλιτεχνικής, κοινωνικής και πολιτικής του δράσης).
Κι όμως, δεν πρόκειται παρά για ένα γλωσσικό παιχνίδι απ’ αυτά που συνηθίζει ο Θάνος, αφού έτσι κι αλλιώς στις 450 σελίδες τής αυτοβιογραφίας του παρουσιάζονται οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Απ’ τη μια η ιστόρηση της ζωής του και απ’ την άλλη η Ιστορία η ενταγμένη στη ζωή του: η ιστορία του τόπου, της μουσικής, των έντονων δεκαετιών από το ’50 και μετά, των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων• η ιστορία της πατραϊκής κυρίως κοινωνίας και του αθηναϊκού κέντρου, αλλά και της ευρύτερης Ελληνικής πραγματικότητας τα τελευταία 60 χρόνια.
Επιλέγοντας από έναν όγκο γεγονότων ζωής, καταστάσεων και σκηνικών εποχής (καθόλου εύκολη δουλειά) ο Οδυσσέας Ιωάννου πετυχαίνει να συνθέσει την πορεία του Θάνου με αγάπη για το πρόσωπο, χωρίς αυτό να τον εμποδίζει να είναι αντικειμενικός και ψύχραιμος. Αποστασιοποιημένος αλλά και έμμεσα σχολιαστικός. Στο αποτέλεσμα της αυτοβιογραφίας έχει συμβάλει τα μέγιστα, πιστεύω, η δομή του• η μορφή, που έχει δώσει στο βιβλίο ο συγγραφέας του.
Σε κάθε κεφάλαιο, -και στα 24 - υπάρχουν μικρά εισαγωγικά κείμενα τού Ιωάννου (πολύ προσεγμένα) τα οποία προοικονομούν, επισημαίνουν βασικά σημεία του κύριου κορμού της αφήγησης που ακολουθεί από τον Μικρούτσικο. Αυτά τα εμβόλιμα (σαν ιντερμέδια) κείμενα συνέχουν το πλούσιο υλικό του βιβλίου, λειτουργούν σαν συνδετικοί αρμοί και συγχρόνως σηματοδοτούν τον συνεντευξιακό του χαρακτήρα. Έτσι, ποικίλλοντας το ύφος, αποτρέπεται η μονοτονία, πιθανόν, ενός μονολόγου.
Άλλωστε, η αφήγηση του Θάνου Μικρούτσικου, με ρεαλιστικές περιγραφές, σχολιασμό γεγονότων, κορυφώσεις εξελίξεων και τεκμηριωμένο λόγο αλλά και διανθισμένο με γεγονότα ανεκδοτολογικού χαρακτήρα και το γνωστό του χιούμορ, είναι τόσο ζωντανή και γλαφυρή που το βιβλίο διαβάζεται σαν ένα ιστορικό (non fiction) μυθιστόρημα. Πολλά μάλιστα απ’ τα στοιχεία της τεχνικής αυτής υπάρχουν κι εδώ: Οι ταχείς ρυθμοί (που έχουν επιτευχθεί με την αφαίρεση και το μοντάζ του Ιωάννου), καθώς και η θεματική ποικιλότητα που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον τού αναγνώστη(και την οποία εξασφαλίζει η πολυσχιδής δράση τού αυτοβιογραφούμενου). Ακόμα και ο ευρηματικός επίλογος, θα ταίριαζε απολύτως σε έναν μυθιστορηματικό βίο.
Στις 450 σελίδες του βιβλίου παρουσιάζεται ένας ολοκληρωμένος χαρακτήρας, μια ενιαία προσωπικότητα που διακρίνεται από συνέπεια στις ιδέες του και στις αξίες του-τόσο στην καλλιτεχνική δημιουργία όσο και στην πολιτική του δράση. Η αφήγηση πετυχαίνει να αναδείξει και κάτι ακόμα: τον τρόπο που ένας καλλιτέχνης δένει λίγο-λίγο τη ζωή του με την τέχνη του. Που ζει στενά με το δημιουργικό του έργο. Μέσα απ’ αυτό• και η μουσική του γίνεται (τρόπος ζωής να το πω; ρίζα του;) πάντως συνυφαίνεται άρρηκτα με την ύπαρξή του. Υπηρετεί την τέχνη του κι αυτή τον διαμορφώνει.

Η μουσική είναι δεσπόζουσα στην αυτοβιογραφία και του Θάνου και του Μικρούτσικου. Αλλά ποτέ δεν γίνεται το αποκλειστικό και μόνο θέμα. Ίσα- ίσα είναι το εφαλτήριο για να διατυπωθούν απ’ αυτόν και να θιγούν, ευθέως, θέματα που αναφέρονται στην κοινωνία, στον πολιτισμό, στη ζωή, αλλά και στην καθημερινότητά του ή στις σχέσεις του με τους ανθρώπους. Γι’ αυτό και φορές-φορές ο λόγος του, αν και προερχόμενος από απλές παρατηρήσεις και γεγονότα, γίνεται αποφθεγματικός και φτάνει σ’ ένα καταστάλαγμα ζωής.
Η άλλη δεσπόζουσα βέβαια στην αυτοβιογραφία είναι η πολιτική. Η τέχνη και η πολιτική (νοούμενη ως ευρύτατη δραστηριότητα), ορίζουν το περιεχόμενο του βιβλίου. Διατυπώνονται θέσεις και απόψεις ενός κατ’ εξοχήν πολιτικού δημιουργού που έζησε από παιδί τις συνέπειες μιας αυταρχικής εξουσίας, και που αργότερα αναμείχθηκε ενεργά ο ίδιος και παρήγαγε πολιτική αφήνοντας τη σφραγίδα του στο Υπουργείο Πολιτισμού απ’ όπου πέρασε.
Ο λόγος του Μικρούτσικου είτε παίρνει θέση πάνω σε θέματα γενικότερα ( πολιτικού και ιδεολογικού περιεχομένου) είτε αναφέρεται σε θέματα ειδικότερα (περί ποιήσεως, ταλέντου, περί λαϊκισμού και λαϊκότητας στην τέχνη, ή κατά πόσο λχ το ελληνικό τραγούδι ταιριάζει στο ηχητικό περιβάλλον μεγάλων συμφωνικών συνόλων), ο λόγος του, λέω, διακρίνεται πάντοτε από εσωτερικό πάθος και φλογερή ένταση. Είναι αυτά τα χαρακτηριστικά του στοιχεία που τον κρατούν νέο (στο μυαλό, στην ψυχή, στη μουσική του).
Και όσο τον βλέπω ή τον ακούω να παθιάζεται μιλώντας για πολύ σημαντικά πράγματα ή για λιγότερο σπουδαία, βεβαιώνομαι ότι ο Θάνος εξακολουθεί να παραμένει το ίδιο νέος –ακόμα κι αν όλα γύρω μας μεταβάλλονται ραγδαία κι η ζωή μας προχωράει.(Είναι, ομολογώ, μια από τις βεβαιότητες αυτό• μια προσωπική μου σταθερά).
Πάντως, καταθέτοντας την άποψή του για πρόσωπα του πολιτικού ή καλλιτεχνικού χώρου (τον Καραμανλή – θείο κι ανιψιό- , τον Παπανδρέου – πατέρα και γιό-- , τον Σημίτη, τον Νταλάρα και άλλους πολλούς) διαπνέεται από μιαν (συνεχώς φθίνουσα στις μέρες μας) ανάγκη να αποδοθεί η αλήθεια των πραγμάτων.
Ακόμα και οι κόντρες του με τον αείμνηστο Λαμπράκη, με τον Νταλάρα, τον Σαββόπουλο, τον Ρονς ερμηνεύουν τις σχέσεις, αποσαφηνίζουν τις καταστάσεις της εποχής, αποτυπώνουν την αλήθεια της προσωπικής του οπτικής στο πεδίο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης μαζί τους• η λογική τού εντυπωσιασμού είναι έξω από τη δική του ηθική, πράγμα που διασφαλίζει την εντιμότητα των προθέσεων και ως εκ τούτου την ποιότητα του βιβλίου. Και είτε συμφωνείς μαζί του είτε όχι, αναγνωρίζεις ότι διέπει τον λόγο του μια στάση ντρέτα, απαλλαγμένη από κάθε ίχνος μισαλλοδοξίας, που σε βοηθάει –όπως ένας αποστασιοποιημένος αναλυτής των πραγμάτων –να σχηματίσεις άποψη, να απομυθοποιήσεις καταστάσεις, να πάρεις θέση (θετική ή αρνητική, αδιακρίτως• και όχι πάντοτε υπέρ του).
Η εξομολογητική διάθεση τόσο του Θάνου όσο και του Μικρούτσικου είναι έντονη: προσωπικές ομολογίες, ιδιαίτερες ανθρώπινες στιγμές του, αναφορές σε προσωπικά λάθη και αστοχίες. Κάτι που παλιότερα με πολύ δυσκολία θα έκανε• σχεδόν καθόλου δεν θα έβγαζε προσωπικές του στιγμές προς τα έξω. Όχι για να μη στραπατσάρει την εικόνα του, αλλά γιατί ο εσωτερικός βίος, η ιδιωτική ζωή είναι απολύτως σεβαστή υπόθεση. Και τώρα είναι. Αλλά, στην εξομολογητική του φωνή διακρίνεται μια ήρεμη, κατασταλαγμένη, πια, αποδοχή των πραγμάτων προερχόμενη –υποθέτω- από τον αναστοχασμό ενός ανθρώπου που είδε και έζησε και βίωσε πολλά.
Ένας άνθρωπος που θυμάται τόσο έντονα όσα έχουν περάσει (είναι ασύλληπτο τι μπορεί να ανακαλέσει στη μνήμη του) δεν μπορεί παρά να έχει βιώσει καταλεπτώς όσα έχει ζήσει. Να έχει συνειδητοποιήσει λεπτό προς λεπτό, στιγμή προς στιγμή, γεγονότα, στιχομυθίες, σχέσεις. Αισθήματα, προπάντων.
Κι αυτό γίνεται αντιληπτό από τον αναγνώστη. Ένας άνθρωπος που επιδιώκει να βιώνει έντονα το παρόν, δεν μπορεί παρά να προσπερνά το παρελθόν• να το αφήνει πίσω του. Αλλά, εξακολουθεί να το κουβαλάει εντός του ως αίσθηση αενάως ζωντανή. Κι όταν μετά από χρόνια βρίσκεται ξανά με παλιούς του φίλους, είναι σαν να τους άφησε μόλις προ ολίγου. Γιατί τα πραγματικά αισθήματα δεν αλλοιώνονται από το πέρασμα του χρόνου, αλλά είναι απολύτως συνυφασμένα με τη γνησιότητά τους. Αυτός είναι ο Θάνος Μικρούτσικος.
Ως εκ τούτου, δεν είναι παράδοξο που παρουσιάζεται στο βιβλίο τού Οδυσσέα Ιωάννου να διακατέχεται από μιαν αγωνία περί του δικαίου η οποία κινεί τις πράξεις του. Όντας ως άνθρωπος υπερήφανος και ως εκ τούτου ευλόγως εύθικτος, όμως αρνείται να είναι άδικος. Ακόμα και με τους αντιπάλους του. Το αίσθημα τής δικαιοσύνης επηρεάζει τη σκέψη του, τις ενέργειές του, τη συμπεριφορά του. Όπως άλλωστε συμβαίνει με όλους εκείνους τους ανθρώπους που διακρίνονται για τη γενναιοδωρία των αισθημάτων τους.
Παρόλα αυτά, δεν χαρίζεται και γίνεται άτεγκτος, όταν διαβλέπει στάση ιδιοτελή και συμπεριφορά ανέντιμη. Τότε, ο επιτιμητικός του λόγος ή το ψυχρό του βλέμμα μπορεί να γίνει πιο φονικό κι απ’ το ατσάλινο, (αφρικάνικο) μαχαίρι του Καββαδία. Κόβει τις σχέσεις κάθετα.
Όχι όμως χωρίς να πληγώνεται κι ο ίδιος. Η αποκαλυπτική πχ σχέση του με τον Λαμπράκη, οι ιδεολογικές του διαφορές με το ΚΚΕ, η σχέση του με τον Φλωράκη, αποκαλύπτει μάλλον την ευαίσθητη (και ευάλωτη) πλευρά του Μικρούτσικου. Την καλά προφυλαγμένη και, για τους πολλούς, αθέατη. Όσο πιο βαθιές είναι οι πληγές από φίλους στους οποίους επένδυσε πολλά, τόσο το ρήγμα γίνεται αγεφύρωτο κι η επανασυγκόλληση αδύνατη.

Πώς εξηγείται όμως, αυτή η πληθωρική προσωπικότητα, ο εξωστρεφής και δυναμικός Μικρούτσικος, με την τετράγωνη λογική να μετατρέπεται κάποιες φορές σ’ ένα παιδί (αδύναμο να πω;) πάντως έκπληκτο και αμήχανο μπροστά στα θαύματα του κόσμου--αυτό αποτελεί, ίσως, ένα μυστήριο.
Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να ανιχνεύσει ο αναγνώστης αυτήν τη πλευρά του Μικρούτσικου πίσω από κάποιες γραμμές, κάποιες φορές, σε κάποιες σελίδες. Εκεί παρουσιάζεται η στόφα τού παιδιού που ο φτασμένος πολιτικός-καλλιτέχνης το διέσωσε μέσα του. Φαίνεται μάλιστα να ξαναγυρίζει κατ’ ιδίαν (πόσο συχνά δεν ξέρω) σε μια παιδικότητα, στην περιέργεια της ανίχνευσης αλλά και στην αθωότητα του βλέμματος με το οποίο βλέπει τον κόσμο.
Είναι αυτό ακριβώς το στοιχείο που τον συνδέει με ανθρώπους λαϊκής προέλευσης (όπως λχ ο Μητροπάνος). Παρότι οι κόσμοι τους είναι διαφορετικοί, ο ένας της διανόησης κι ό άλλος όχι, όπως παραδέχεται στην αφήγησή του, όμως εκείνη η υπόγεια δύναμη η σχεδόν μεταφυσική που ομολογεί πως ένιωσε στη χειραψία της πρώτης τους συνάντησης και δεν μπορούσε να την ερμηνεύσει, έχει να κάνει, θαρρώ, μ’ αυτήν την πρωτογενή, τη γνήσια λαϊκή τους ρίζα. Εννοώ, την αντίληψη μιας ζωής αυθεντικής.
Τελειώνοντας, πρέπει να πω ότι το αποτέλεσμα του βιβλίου δικαιώνει την πολύχρονη προσπάθεια και των δύο συντελεστών να αποδοθεί ολοκληρωμένη η προσωπικότητα του Μικρούτσικου• να συμπλεύσει η προσωπική του ζωή με τη δημόσια δράση του• να συνδυαστεί ο ελικοειδής νους με τη διαυγή του σκέψη, η αναρχία ενός δημιουργού και η απόλυτη πειθαρχία στο στόχο του. Κι ακόμα, η πολυπλοκότητα αλλά και η καθαρότητα των αισθημάτων του. Η πληθωρικότητα τού χαρακτήρα του και η αίσθηση ενός μέτρου.
Ο αναγνώστης δεν θα βρει αντιφάσεις στην προσωπικότητα ούτε του Θάνου ούτε του Μικρούτσικου. Αντιρρήσεις μπορεί να έχει αλλά διαπιστώνει τελικά ότι ο αυτοβιογραφούμενος δεν έχει παρεκκλίνει από τη βασική του αρχή: Ότι το άτομο έχει λόγο ύπαρξης, όταν θέτει τον εαυτό του και τη δημιουργία του στην υπηρεσία του συνόλου. Και ο Θάνος Μικρούτσικος υλοποιεί αυτήν την αντίληψη σε όλη του τη ζωή. Απαρέγκλιτα. 
Κώστας Λογαράς

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου