ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΜΕΣΟ ΣΤΟ ΨΑΛΤΗΡΙ ΤΟΥ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Του Αριστείδη Βικέτου
Φιλελεύθερος Κύπρου (18.9.2011)

Τον Κυριάκο Σωφρονίου τον γνώρισα πριν από περίπου τρία χρόνια στο Φανάρι. Είναι ένα ψηλό και ευγενέστατο παλικάρι. Από το Πατριαρχείο μου είπαν ότι είναι Κύπριος και μου μίλησαν γι αυτόν με καλά λόγια. Πέρσι το δεκαπενταύγουστο είμαστε μαζί στην Παναγία Σουμελά, στην πρώτη ιστορική Θεία Λειτουργία, μετά από 87 χρόνια. Ο άρχων πρωτοψάλτης του Οικουμενικού Πατριαρχείου Λεωνίδας Αστέρης τον είχε συμπεριλάβει στον χορό των ιεροψαλτών. Ήταν ξεχωριστή τιμή για τον νεαρό ιεροψάλτη, αλλά και για την Κύπρο. «Αισθάνθηκα μεγάλη συγκίνηση και μεγάλη τιμή, γιατί επιλέγηκα να είμαι στους πέντε ιεροψάλτες που πήγαν στη Σουμελά. Η συγκίνηση εντάθηκε, όταν ξεκινήσαμε να ψάλλουμε και βλέπαμε γύρω μας το ιστορικό Μοναστήρι», μας είπε πριν μέρες σε μια συζήτηση μας στην Πόλη και πρόσθεσε: Πάρα πολλές εικόνες περνούσαν από το μυαλό μου, δηλαδή τι γινόταν εκεί πριν από 100- 150 χρόνια. Επικοινώνησαν μαζί του από την Κύπρο πάρα πολλοί φίλοι του. Η οικογένεια μου, μας είπε, ένιωθε περήφανη, γιατί ήμουν στη Σουμελά, με είδαν από την τηλεόραση.

Ο Κυριάκος Σωφρονίου κατάγεται από το χωριό Άγιος Παύλος της Λεμεσού, που στην περιοχή της κουμανταρίας. Σπούδασε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όταν το 2004 έφτανε στο πτυχίο, άρχισε να σκέφτεται για μεταπτυχιακές σπουδές στην Οθωμανική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, στην Κωνσταντινούπολη.

Όπως λέει από μικρός είχε κλίση στην βυζαντινή μουσική. Φοιτητής στην Αθήνα συνδέθηκε με τον εκεί Σύλλογο Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως. Έγινε μέλος στη χορωδία του συλλόγου. Εκεί με τις συναναστροφές του άρχισε να ονειρεύεται, όπως λέει, την Πόλη και τις σπουδές εκεί.

Το 2004 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Πόλη με την χορωδία. Μετά, όταν ετοιμαζόταν για μεταπτυχιακά, μίλησε με τον Πρόεδρο του Συλλόγου τον Σταμάτη Κίσσα. Του πρότεινε να πάνε το καλοκαίρι στην Πόλη να δει το Πανεπιστήμιο Βοσπόρου. Στην Πόλη τον φιλοξένησε ο κ. Κίσσας. Πήγαν στο Φανάρι ο κ. Κίσσας σύστησε τον Κυριάκο στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και του ανέφεραν την πρόθεση του να σπουδάσει εκεί. Ο Πατριάρχης ήταν θετικός. Άλλωστε, στο Φανάρι υπάρχει έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού. Πρότειναν στον Κυριάκο να ψάλει σε ναούς της Πόλης και να του παράσχουν φιλοξενία στον ξενώνα του Πατριαρχείου.

Έτσι, ο Κυριάκος πήρε την οριστική του απόφαση και τον Οκτώβριο εγκαταστάθηκε στην Πόλη και άρχισε μαθήματα εκμάθησης της τουρκικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο «Τομέρ».

Έμαθε τα τούρκικα και το επόμενο βήμα ήταν να εγγραφεί για μεταπτυχιακό στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Λάκης Βίγκας, γνωστό στέλεχος της Ελληνικής ομογένειας, του πρότεινε για καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση να στραφεί στον τομέα της Πολιτισμικής Διαχείρισης (Cultural Management) στο Πανεπιστήμιο Μπιλκίν. «Πήγα, μίλησα με ένα- δυο καθηγητές και υπέβαλα αίτηση. Με δεχθήκανε, αφού μου έκαναν συνέντευξη», μας λέει ο Κυριάκος και συνεχίζει: «Από την αρχή είχα καταθέσει ως πιθανή εργασία την ιδέα δημιουργίας μουσείου για τη μετανάστευση στην Κωνσταντινούπολη. Αυτό τους άρεσε πάρα πολύ. Ξεκίνησα το Σεπτέμβριο του 2009».

Ο Κυριάκος ελπίζει να ολοκληρώσει το μεταπτυχιακό του τον Ιανουάριο. Στις 4 Σεπτεμβρίου πήγε για ένα 20ήμερο για ένα ειδικό πρόγραμμα στη Γερμανία, Πολωνία και στο Παρίσι με το ίδιο αντικείμενο: «Μετανάστευση και μουσείο, Intercultural Education in Direct Societies». "Εκεί θα δούμε περιπτώσεις Communities Museums, που είναι ακριβώς αυτό που με ενδιαφέρει, δηλαδή ενός μουσείου για την Ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης".

Ήδη έχει μιλήσει για το μουσείο αυτό με παράγοντες της ομογένειας, αλλά και νέους. Μια από τις μεθοδολογίες, που χρησιμοποιεί, είναι οι συνεντεύξεις πρόσωπο με πρόσωπο σε βάθος. Θα γίνουν περίπου 40 συνεντεύξεις και μετά θα ακολουθήσει μια άλλη διαδικασία/μεθοδολογία, όπως το focus groups. Για το μουσείο ο Κυριάκος θα κάνει συνεντεύξεις και με Τούρκους της Πόλης.

Το θετικό, αναφέρει ο Κυριάκος, είναι ότι, τα μέλη της κοινότητας με γνώρισαν και κέρδισα την εμπιστοσύνη τους. «Η εντύπωση ότι οι Κωνσταντινουπολίτες δεν βλέπουν με καλό μάτι τους Ελληνοκύπριους είναι πέρα για πέρα λανθασμένη. Ξέρουν ότι το κυπριακό η Άγκυρα το χρησιμοποίησε ως πρόσχημα και κάλυψη για τις εναντίον τους διώξεις», τονίζει.

Όσοι Πολίτες αναγκάστηκαν μετά το 1955 να σπουδάσουν στην Ελλάδα και όσοι είχαν στη Χάλκη Κυπρίους συμφοιτητές μου είπαν, σημειώνει ο Κυριάκος, ότι οι καλύτεροι τους φίλοι ήταν Κύπριοι και συναναστρέφονταν πάντα με Κύπριους, «γιατί συνεννοούνταν καλύτερα, ένιωθαν ότι ήταν ομοιοπαθείς».

Στο πανεπιστήμιο και γενικά οι Τούρκοι, ενώ ξέρουν ότι είμαι Ελληνοκύπριος αυτό δεν τους επηρεάζει καθόλου. Δεν έχω νιώσει ποτέ άσχημα δηλώνοντας ότι είμαι Ελληνοκύπριος ή Έλληνας της Κύπρου, δεν έχω αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα και απόδειξη είναι η επιλογή μου για το πρόγραμμα του Πανεπιστημίου στη Γερμανία, Πολωνία, Γαλλία. Από την αρχή για τις άδειες παραμονής κλπ δεν έχω αντιμετωπίσει καμιά διάκριση. Νιώθω ότι με αντιμετωπίζουν, όπως θα αντιμετώπιζαν οποιοδήποτε ξένο» λέει ο Κυριάκος. 

Ο νεαρός Λεμεσιανός έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη του Πατριαρχείου και ιδιαίτερα του Πατριάρχη. «Υπάρχει μια πάρα πολύ καλή σχέση αγάπης. Το Πατριαρχείο με υπηρετεί πρώτα και μετά το υπηρετώ. Είμαι σχεδόν τέσσερα χρόνια και δεν έχω πληρώσει έξοδα διαμονής και μου έδωσαν την ευκαιρία να σκεφτώ να δω τι να κάνω, να μπω στο μεταπτυχιακό. Μου είπαν να μη βιάζομαι. Στο Φανάρι βρήκα πολλή αγάπη και τεράστια αγκαλιά», ομολογεί.

Όταν του ζήτησα την γνώμη του για τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, ο Κυριάκος μου απάντησε: «Εκτός από μια μεγάλη προσωπικότητα, είναι ένας άνθρωπος που συμπεριφέρεται σε όλους με αγάπη. Εμένα με έχει ως παιδί του. Μου συμπεριφέρεται με στοργή και με ενδιαφέρον. Τι να αναφέρω; Το ότι αρρώστησα μια φορά και έμεινα στο κρεβάτι και ήλθε στο υπνοδωμάτιο να με επισκεφθεί; Το ότι πάντα στη γιορτή ή στα γενέθλια μου, αλλά σε άλλα διαστήματα με ρωτά τι κάνω, αν έχω κάποιο πρόβλημα; Με έκανε να νιώθω πολύ οικεία. Του μεταφέρω πολλά θέματα, που απασχολούν τους νέους και τα συζητάμε. Δράττομαι της ευκαιρίας, γιατί πολλοί νεαροί γνωρίζουν τη σχέση μας και μου ζητάνε οι ίδιοι να του μεταφέρω τους προβληματισμούς τους. Επειδή οι λόγοι του Πατριάρχη πάντα είναι με νόημα και ουσία ενδιαφέρει τους νέους η άποψή του για πολλά θέματα».

Σε άλλα σημεία της συνομιλίας μας ο Κυριάκος ανέφερε:

-Αξιοποιώ την παραμονή μου εδώ στο Πατριαρχείο για την αγάπη, που από μικρός είχα για τη βυζαντινή μουσική. Είμαι μαζί με το Λαμπαδάριο Ιωάννη Χαριατίδη και παίρνω μαθήματα από την πείρα που έχει από τον πρωτοψάλτη του Πατριαρχείου το Λεωνίδα Αστέρη. Με έχει βοηθήσει πάρα πολύ χωρίς να μου έχει κάνει τόσα ιδιαίτερα μαθήματα αλλά με τις συμβουλές που μου δίνει.

-Πέραν του ότι ψέλνω σε διάφορους ναούς της Κωνσταντινούπολης, είμαι και στον πατριαρχικό χορό. Αυτό με τιμά, γιατί δείχνει ότι αναγνωρίζουν ότι έχω ενδιαφέρον, αγάπη και ταλέντο στη βυζαντινή μουσική.

Το πατριαρχικό ύφος και ήθος στην ψαλτική: Πρώτα είναι το ήθος. Ο ψάλτης πρέπει να έχει την αίσθηση ότι βρίσκεται σε ιερό χώρο και εκείνη την ώρα προσεύχεται, ότι το ψαλτήριο δεν είναι θεατρική σκηνή, ειδικά στο Φανάρι που είναι και μοναστήρι. Αυτό το ήθος το έχουν και οι δυο, και ο Πρωτοψάλτης και ο Λαμπαδάριος, οι οποίοι πάντα μας συμβουλεύουν πώς να σταθούμε, πώς να μην γελάμε, να μην κοιτάμε αλλού πέρα από το αναλόγιο, όλες αυτές τις επισημάνσεις δεν τις είχα ποτέ από κανένα ψάλτη που είχα σταθεί προηγουμένως δίπλα του να ψάλλω.

Ο πρωτοψάλτης Λεωνίδας Αστέρης κρατά ένα σταυρουδάκι στα χέρια του και προσεύχεται. Αυτό είναι το πατριαρχικό ήθος. Το ύφος έρχεται με την μουσική γνώση, την παιδεία που έχει ο καθένας.

-Απαιτείται μια εξοικείωση με την εκκλησιαστική γλώσσα, κοινωνιολογία και θεολογία.

-Με βοήθησε πάρα πολύ ο Πρωτοψάλτης, λέγοντάς μου να μην προσπαθώ να μιμούμαι άλλους ψάλτες, αλλά να προσπαθώ να βρω τη δική μου φωνή. Σε μεγάλο βαθμό την έχω βρει με αυτές τις παροτρύνσεις.

-Έχω επαφή και με τον Άγιο Θεοδωρουπόλεως, το Γερμανό. Ένα διάστημα τον έβλεπα πιο συχνά, ως εξομολόγο. Τελευταία χαθήκαμε. Μετά το καλοκαίρι θέλω να τον συναντήσω και πάλι. Είναι ένας άγιος άνθρωπος στη γη.

Για τις εντυπώσεις του από την «Βασιλεύουσα» ο Κυριάκος μας είπε: «Είμαι σχεδόν τέσσερα χρόνια εδώ, έχω γυρίσει την Πόλη, τα μνημεία της, έχω δει την ιστορία της, που είχα διδαχθεί πριν έλθω, πέρα από την Αγία Σοφία, το μνημείο που θεωρώ σημαντικό είναι οι Εκκλησίες. Τις έχω επισκεφθεί σχεδόν όλες τις Εκκλησίες, που δεν λειτουργούν και έχουν γίνει Τζαμιά, όπως η Μονή της Χώρας, ο Παντοκράτορας και σε αυτές νιώθω τα ίδια συναισθήματα, όπως στην Αγία Σοφία. Οι Εκκλησίες που είναι σήμερα ναοί είναι του 18ου και 19ου αιώνα και μερικές πιο παλιές, γύρω στις 93 σε αριθμό, έχω επισκεφθεί τις 70-80 περίπου, δηλαδή έχω ψάλλει στις πιο πολλές από αυτές. Στο αναλόγιο, που ανεβαίνω και ψέλνω φέρνω στη μνήμη μου ότι στο τάδε αναλόγιο έψελνε ο τάδε διακεκριμένος ψάλτης. Το να ζεις στην Τουρκία, στην Κωνσταντινούπολη, των 20 εκατομμυρίων και να βλέπεις μπροστά σου σαν μανιτάρια όλες αυτές οι Εκκλησίες για μένα είναι ένα θαύμα. Ιδιαίτερα στο πιο κεντρικό σημείο της Κωνσταντινούπολης δεσπόζει η Αγία Τριάδα».

Η Θεία Λειτουργία στο Φανάρι, αλλά και στις άλλες εκκλησίες, γίνεται, επισημαίνει ο Κυριάκος, ανεξάρτητα από το μέγεθος του εκκλησιάσματος με όλη την πρέπουσα τάξη, όχι με βιασύνη, όχι με περικοπές.

Επίσης, ο Κυριάκος ασχολείται με την βυζαντινή μουσική και ερευνητικά. Μελετά την παράδοση της, ψάχνει να βρει παλιά, κλασικά βιβλία . Παλιά βιβλία ιεροψαλτών του 19ου αιώνα κυρίως που ξεκίνησε η γραφή της μουσικής, που έχουμε σήμερα. Σε αυτό τον βοήθησαν κάποιοι άνθρωποι, δίνοντας του παλιά βιβλία, όπως ο πρωτοσύγκελλος, Καλλιουπόλεως Στέφανος, ο οποίος είδε το μεράκι του και του χάρισε μοναδικά βιβλία. Επίσης προσπαθεί να συγκεντρώσει παλιές ηχογραφήσεις ιεροψαλτών. Κάποιοι τον εμπιστεύτηκαν και ήδη έχει ένα αρκετά σημαντικό αρχείο. Άλλη προσπάθεια του είναι να δημιουργήσει μια ιστοσελίδα στο διαδίκτυο για το Σύλλογο Μουσικοφίλων της Πόλης. Την έχει σχεδιάσει και ήδη βρίσκεται στο διαδίκτυο. Τον βοήθησε ένας φίλος του από την Λάρνακα, ο Κωνσταντίνος Μούντουκος.

Μια - δυο φορές το χρόνο ο Κυριάκος έρχεται στη Λεμεσό, πηγαίνει στο χωριό του και ψάλλει.

Κλείνοντας την συνομιλία μας ο Κυριάκος Σωφρονίου τόνισε : «Την μεγαλύτερη εντύπωση στην Πόλη μου έχει κάνει το γεγονός ότι οι Ρωμιοί δεν έχουν αποπροσανατολιστεί πολιτισμικά!».

Στο Φανάρι , αλλά και αλλού μου είπαν: «ο Κυριάκος έγινε πια Πολίτης!».