Ο ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΟΛΛΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΑ

Το Βήμα

Ο Παπαδιαμάντης της ηθογραφίας αλλά και του θεάτρου, του σχολείου και της μετάφρασης, ο πολιτικός και ο ψυχαναλυόμενος, ο φανερός και ο κρυφός, ο χιουμορίστας και ο πολιτικός, όψεις του σύνθετου και ανεξάντλητου φαινομένου Παπαδιαμάντη παρουσιάστηκαν στη συζήτηση με θέμα «Ο επίκαιρος Παπαδιαμάντης» την οποία διοργάνωσε «Το Βήμα», την περασμένη Δευτέρα 6 Ιουνίου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με αφορμή την κυκλοφορία από την εφημερίδα των Απάντων του Παπαδιαμάντη σε φιλολογική επιμέλεια του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου και σε συνεργασία με τις εκδόσεις Δόμος. Στη συζήτηση συμμετείχαν ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, διευθυντής του περιοδικού Νέα Εστία, η ηθοποιός Λυδία Κονιόρδου, ο συγγραφέας Μένης Κουμανταρέας, ο εκδότης και συγγραφέας Δημήτρης Μαυρόπουλος και ο επιμελητής του έργου φιλόλογος Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος. Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος, αναπληρωτής καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, Νίκος Μπακουνάκης.

«H Ελλάδα σήμερα φλέγεται για τον Παπαδιαμάντη», εκτίμησε ο Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «είναι επισήμως έτος Γκάτσου και Ελύτη όμως λίγος λόγος έχει γίνει για εκείνους, ενώ για τον Παπαδιαμάντη οι δημοσιεύσεις και οι εκδηλώσεις είναι πολλές», εκτίμηση που βρήκε αντίθετο τον Μένη Κουμανταρέα: «Φλεγόμαστε για άλλα θέματα, ο Παπαδιαμάντης είναι υπόθεση μιας μικρής μερίδας ανθρώπων, οι άλλοι δεν δίνουν πεντάρα». Ήταν η πρώτη από τις αρκετές διαφωνίες της βραδιάς για τον Σκιαθίτη. Μας ενδιαφέρει, διδάσκεται σωστά στα σχολεία, είναι δύσκολη η γλώσσα του, έχει χιούμορ, είναι πολιτικός; Ερωτήματα στα οποία οι ομιλητές απάντησαν συμφωνώντας και διαφωνώντας, αποδεικνύοντας στην πράξη και ενώπιον ακροατηρίου ότι ο Παπαδιαμάντης θα είναι επίκαιρος όσο μας προκαλεί να μιλούμε για τον ίδιο και το έργο του.

«Εντυπωσιακό είναι εφέτος το ενδιαφέρον για τον Παπαδιαμάντη όχι σε ακαδημαϊκό επίπεδο, αλλά σε ''λαϊκή βάση''», ήταν η άποψη του Σταύρου Ζουμπουλάκη. «Δεν υπάρχει σχολείο, ενορία, λέσχη ανάγνωσης που να μην έχει προγραμματίσει κάποια εκδήλωση για τον Παπαδιαμάντη», είπε και μίλησε για «κολοσσιαία απήχηση» του συγγραφέα δίνοντας στοιχεία με αριθμούς: 42.000 αντίτυπα έχει πουλήσει μέσα σε 10 χρόνια μία (Εστία, 2001) από τις πολλές εκδόσεις της Φόνισσας που κυκλοφορούν. Ο Παπαδιαμάντης αντέχει γιατί «θέτει ερωτήματα πέραν της λογοτεχνίας, που αφορούν τη φυσιογνωμία και την ταυτότητα του τόπου», ήταν η ερμηνεία του.

Ποιοι ενδιαφέρονται για τον Παπαδιαμάντη; Οι νέοι, απάντησε ο εκδότης των Απάντων του Δημήτρης Μαυρόπουλος από τις εκδόσεις Δόμος, αυτοί είναι που αγοράζουν την πεντάτομη σειρά των Απάντων, όπως προέκυψε από έρευνά του σε βιβλιοπωλεία. «Παρουσιάζει ολόκληρη τη ζωή και όχι τεμαχισμένη, δεν καταθέτει ιδεολογία, δεν κάνει διδασκαλία, αλλά περιγράφει πρόσωπα και πράγματα», αυτά είναι τα ουσιώδη στοιχεία του Παπαδιαμάντη που ενδιαφέρουν τις νέες γενιές, που αναζητούν στον Παπαδιαμάντη «άξονες για να πατήσουν». Το επιβεβαίωσε και η Λυδία Κονιόρδου. Επί πέντε συνεχείς σεζόν παιζόταν η Φόνισσα, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, στην οποία πρωταγωνιστούσε πριν από 12 χρόνια, την οποία παρακολούθησαν πολλοί μαθητές: «Αισθάνονταν ότι ο Παπαδιαμάντης είναι ζωντανός, αναζητούσαν από τότε επαφή με φωνές που μας συνδέουν μέσα από τον τόπο και τον χρόνο. Ο Παπαδιαμάντης συμπυκνώνει στις μορφές του γενεές ανθρώπων που ήθελαν να μιλήσουν. Οι νέοι αναζητούν να ανακαλύψουν στο έργο του την ταυτότητά τους, ειδικά σε εποχές που επαναπροσδιορίζουμε τον εαυτό μας».

Με έναν γραφικό Παπαδιαμάντη έρχονται σε επαφή οι μαθητές στην εκπαίδευση αντέτεινε ο Μένης Κουμανταρέας, «Η διδασκαλία του στα σχολεία είναι σαν περιήγηση στη Σκιάθο, μόνο φωτογραφική μηχανή δεν κρατούν οι μαθητές για να τραβούν φωτογραφίες. Η εποχή δεν σηκώνει τη συγκέντρωση σε έργο τόσο βαθύ και οδυνηρό, ο κόσμος δεν σηκώνει οδυνηρά κείμενα και έτσι η γραφικότητα σκεπάζει τα πάντα».

Εμπόδιο στην κατανόηση είναι η γλώσσα του; ρώτησε ο Νίκος Μπακουνάκης τον συγγραφέα ο οποίος έχει επιχειρήσει μεταγραφή στη δημοτική του διηγήματος «Ερωτας στα χιόνια». Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη χωράει τη γλώσσα του Ευαγγελίου και την καθημερινή ομιλία, απηχεί τον Πόε, τον Κόνραντ και τον Κάλβο, η δική του «απερίσκεπτη μεταγραφή», είπε ο Μένης Κουμανταρέας, ήταν ένα πείραμα για να δει «πόσα νέα ελληνικά χωράει η γλώσσα του Παπαδιαμάντη», την οποία οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ως μουσική χωρίς να την καταλαβαίνουν πλήρως. Ο Δημήτρης Μαυρόπουλος, από πρόσφατη δική του εμπειρία διδασκαλίας του Παπαδιαμάντη σε δημοτικό σχολείο κατέθεσε ότι οι μαθητές αντιλαμβάνονται τις δύσκολες λέξεις από τα συμφραζόμενα, όμως ο Σταύρος Ζουμπουλάκης υπενθύμισε την εξαιρετικά δυσχερή σχέση ενός 15χρονου σήμερα –που δεν έχει εξοικείωση με τη λόγια παιδεία– με τα κείμενα του Παπαδιαμάντη και τις γλωσσικές δυσκολίες που προκύπτουν, τις οποίες «όσοι αγαπούν τον Παπαδιαμάντη υποτιμούν». Πρότεινε μάλιστα, αν αξίζει ο Παπαδιαμάντης, να βοηθήσουμε την προσέγγισή του με ειδικές εκδόσεις, με κείμενα σε απόδοση στη σύγχρονη γλώσσα αντικριστά με το πρωτότυπο για τους μικρούς αναγνώστες και εφοδιασμένα με εκτενείς υποσέλιδες σημειώσεις για τους μεγαλύτερους.

Για τον φιλόλογο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλο η σχολαστική ενασχόληση με τα κείμενα και τη γλώσσα του Παπαδιαμάντη είναι η ιστορία της ζωής του. Με την παρότρυνση του Νίκου Μπακουνάκη εξιστόρησε το χρονικό της δικής του σχέσης με τον Παπαδιαμάντη, που τα κείμενά του είναι σαν ένα «αυθεντικό καρβέλι ψωμί», μια σχέση που ξεκίνησε από κριτικά σχόλια σε εκδόσεις του Γιώργου Βαλέτα και του Λίνου Πολίτη και κατέληξε με την παρότρυνση του Γιώργου Ιωάννου και την επιμονή του Ζήσιμου Λορεντζάτου στην πεντάτομη κριτική έκδοση των Απάντων. Τώρα ασχολείται με τις μεταφράσεις του, τις λίγες ταυτισμένες, γνωστές και εκδομένες, Τουέν και Ντοστογιέφσκι, και τις πολλές ανυπόγραφες και αταύτιστες που βρίσκονται διεσπαρμένες σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής.

Η Λυδία Κονιόρδου διάβασε απόσπασμα από τη Φόνισσα και ο Μένης Κουμανταρέας θυμήθηκε τη ραδιοφωνική ανάγνωση της Κατίνας Παξινού και τις αναγνώσεις του Δημήτρη Καταλειφού θέτοντας ερωτήματα για το πώς διαβάζεται ο Παπαδιαμάντης.

Η συζήτηση πέρασε σε άλλες πτυχές του φαινομένου Παπαδιαμάντη. Έχει χιούμορ; «Κατεξοχήν», απάντησε ο Λουκάς Κούσουλας, που υπογράφει μία από τις εισαγωγές στη σειρά των Απάντων που κυκλοφορεί από το «Βήμα». Είναι πολιτικός; «Δεν είναι πολιτικός αλλά έχει πολιτικό ενδιαφέρον, είναι άνθρωπος συντηρητικός και με το μέρος μιας προνεωτερικής κοινωνίας, πριν μπει το χρήμα, ένας ρομαντικός αντικαπιταλιστής θα έλεγε κανείς» είναι η γνώμη του Σταύρου Ζουμπουλάκη με την οποία διαφώνησε ο Μένης Κουμανταρέας φέρνοντας τη συζήτηση σε όσα μας απασχολούν σήμερα: «Ο Παπαδιαμάντης ήταν τιμητής των εθίμων και της δημόσιας διοίκησης, μπορεί να αρνιόταν να βάλει υπογραφή για το μνημόνιο αλλά θα έγραφε κάτι εμπνεόμενος από αυτό».

Ο Σκιαθίτης, για τον οποίο το νησί του είναι «εικόνα του κόσμου», θα μας εκπλήξει περισσότερο με τις μεταφράσεις πολεμικών ανταποκρίσεων που πρόκειται να κυκλοφορήσουν την επόμενη χρονιά και παραμένει «μια ζωντανή ιστορία ανάγνωσης μια φιλολογική ιστορία, μια ιστορία ερμηνευτική, αστυνομική για τους μελετητές του, μεταφραστική, μια γλωσσική ατμόσφαιρα» συνόψισε τη δίωρη συζήτηση ο Νίκος Μπακουνάκης. Παραμένει ζωντανός και παραμένει επίκαιρος, διότι εξακολουθεί να αποτελεί ερέθισμα για συζητήσεις, αντιθέσεις και συνθέσεις, αφορμή για έναν μεγάλο ερμηνευτικό πλουραλισμό, από τη φεμινιστική κριτική ως την κοινωνιολογική κριτική, την ψυχανάλυση και την ορθοδοξία, «γεγονός που αποδεικνύει την αντοχή, την πολυσημία και την αναγνώριση της αξίας του έργου του» σχολίασε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, διότι «κάθε μέθοδος σέβεται τα εργαλεία της – δεν θα τα χαράμιζε ποτέ στην προσέγγιση ενός συγγραφέα χωρίς αξία και διάρκεια».

Διαβάστε, αγαπητοί συνοδίτες, και μια πρόσφατη, πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου εδώ.