Έκθεση έργων ζωγραφικής και κειμηλίων για την Επανάσταση του 1821 στην Κύπρο

Κύπρος

Του Αριστείδη Βικέτου

«Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη... 190 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Η συμμετοχή της Κύπρου» είναι το θέμα έκθεσης διοργανώνεται στην Πινακοθήκη του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ´ σε συνεργασία με την Τράπεζα Eurobank και την Ελληνική Πρεσβεία από 29 Μαρτίου 2011 μέχρι 30 Σεπτεμβρίου 2011. Τα εγκαίνια της έκθεσης, την οποία επιμελήθηκε ο Δρ Ιωάννης Α. Ηλιάδης, Διευθυντής Βυζαντινού Μουσείου και Πινακοθήκης Iδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ´, θα τελέσει o πρέσβης της Ελλάδας στην Κύπρο, κ. Βασίλης Παπαϊωάννου.

Θα προηγηθεί ομιλία της Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης κ. Νίκη Λοϊζίδη με θέμα «H τέχνη ως μαρτυρία των απελευθερωτικών αγώνων: Ευρώπη - Ελλάδα - Κύπρος».

Τα εκθέματα της Έκθεσης προέρχονται κυρίως από τις Συλλογές της Πινακοθήκης του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ´ και πλαισιώνονται με έργα και κειμήλια από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, τα Μουσεία Λαϊκής Τέχνης και Αργυροχρυσοχοΐας της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, το Αρκαδικό Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας (Λεβίδι Πελοποννήσου), τη Συλλογή Θεόδουλου Θεοδούλου (Λεμεσός) και τη Συλλογή του Ανδρέα Πιτσιλλίδη (Λευκωσία), καθώς επίσης με βιβλία από τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ´ και τις προσωπικές βιβλιοθήκες του Γεωργίου Μύαρη (Λευκωσία) και του δρος Χαράλαμπου Γ. Χοτζάκογλου (Λευκωσία).

"Το Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ αισθάνεται ιδιαίτερα περήφανο γιατί στη συλλογή της Πινακοθήκης του περιλαμβάνονται αξιόλογοι πίνακες που είναι εμπνευσμένοι από την Ελληνική Επανάσταση. Οι Πανέλληνες γιορτάζουμε εφέτος τα 190 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, στην οποία οι Έλληνες της Κύπρου είχαν ενεργό συμμετοχή. Μαζί με τη θυσία των ηρώων της εθνικής παλιγγενεσίας, το Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ τιμά και τους δικούς μας εθνομάρτυρες, τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, τους άλλους αρχιερείς και προκρίτους, τον απλό λαό της Κύπρου που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδας, αλλά και της Κύπρου. Τιμούμε επίσης τον αγώνα των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση με την Ελλάδα, που ξεκίνησε την 1η Απριλίου 1955", ανέφερε ο κ. Αντρέας Φυλακτού, Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος.

Ο κ. Ευάγγελος Βλιώρας, εκπρόσωπος της Πρεσβείας της Ελλάδας στην Κύπρο ανέφερε ότι «Η έκθεση αυτή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος Πολιτιστικής Δράσης της Πρεσβείας της Ελλάδος στην Κύπρο, το οποίο εδράζεται στη πεποίθηση μας ότι η Ιστορία, η Τέχνη και ο Πολιτισμός μας, θα πρέπει να προβάλλονται, γεγονός που επιδιώκουμε σταθερά, αναδεικνύοντας τη διαχρονική δυναμική τους, ως βασικό συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αλλά και ως ουσιαστική ελληνική συμβολή με οικουμενική αξία στον παγκόσμιο πολιτισμό».

Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Eurobank EFG Κύπρου κ. Μιχάλης Λούης υπογράμμισε ότι «ο όμιλος Eurobank EFG, επιβεβαιώνοντας τη συνεισφορά του στο κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι των χωρών που δραστηριοποιείται, στηρίζει την αξιόλογη αυτή πρωτοβουλία που αναδεικνύει τους ιστορικούς δεσμούς μεταξύ της Ελλάδας και της Κύπρου».

Η έκθεση σκιαγραφεί την πιο κρίσιμη και αποφασιστική ιστορική περίοδο του Νεότερου Ελληνισμού, που οδήγησε στην απελευθέρωση της Ελλάδας από την τουρκική, βάρβαρη δουλεία τετρακοσίων χρόνων και την Αναγέννηση του Ελληνισμού, από τις παραμονές της Παλιγγενεσίας (μέσα 18ου αιώνα) έως τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους (1830). Παράλληλα παρουσιάζει τη συμμετοχή της Κύπρου στον αγώνα του 1821: την αφύπνιση του Ελληνισμού της Κύπρου μέσα από την Παιδεία και το Διαφωτισμό, την ενεργό στήριξη των Φιλικών, το μαρτυρικό θάνατο του αρχιεπισκόπου Κυπριανού και άλλων προκρίτων του νησιού και τη συμμετοχή Κυπρίων στους χώρους των μαχών στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Το μεγαλύτερο μέρος προέρχεται από τη Συλλογή της Πινακοθήκης του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ´ αφιερωμένη στην Ελληνική Επανάσταση. Η Συλλογή ανήκε στο γνωστό συλλέκτη και αρχαιολάτρη Νίκο Δίκαιο, πρόξενο της Κύπρου στην Λυών της Γαλλίας, και αγοράστηκε το 1963 από τον αείμνηστο Εθνάρχη Μακάριο Γ´. Τα έργα (πίνακες, χαρακτικά, σχέδια και χάρτες) επικεντρώνονται σε θέματα που αφορούν στη νεώτερη Ελλάδα, στην Ελληνική επανάσταση του 1821 και το νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 συνέπεσε ιστορικά με τα μεγάλα ιστορικά ρεύματα στην πολιτική του Φιλελευθερισμού και στην τέχνη του Ρομαντισμού και του Νεοκλασικισμού.

Σύμφωνα με τον δρ Ηλιάδη ο Ρομαντισμός βρήκε στην επανάσταση του υπόδουλου ελληνικού έθνους πηγή έμπνευσης για να εκφράσει με συγκίνηση το δράμα και τον αγώνα για την ελευθερία, ενώ ο Νεοκλασικισμός εμπνεύστηκε από το μεγαλείο της Αρχαιότητας και λίγο αργότερα από τα ιδεώδη του νεοσύστατου κράτους. Στο ίδιο κλίμα είναι οι χάρτες, τα σχέδια και τα χαρακτικά, που έγιναν από Ευρωπαίους επισκέπτες. Ξεχωρίζουν οι πίνακες της Σχολής της Λυών με κύριο εκπρόσωπο τον Bonirote, και τα χαρακτικά του Jacques Grasset de Saint-Saveur και του υποκόμητα Du Moncel.

Οι απαρχές της φιλελληνικής εικονογραφίας εντοπίζονται στις απεικονίσεις περιηγήσεων σε ταξιδιωτικές εκδόσεις του 18ου αιώνα. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης «ελληνικά» θέματα εξάπτουν τη φαντασία του κοινού με τη δραματικότητά τους, αλλά και με τα «ανατολίτικα» (οριεντάλ) στοιχεία τους. Τα έργα των Delacroix, Girodet, Vernet κ.ά. δίνουν μοναδική αίγλη στη φιλελληνική τέχνη. Η απεικόνιση των πολεμικών γεγονότων της Επανάστασης (λ.χ. η ναυμαχία του Ναυαρίνου, η Σφαγή της Χίου κ.ά.) και των προσώπων που έλαβαν μέρος σ’ αυτά αποκτά πολιτικό περιεχόμενο και διαμαρτυρία απέναντι στα τυραννικά καθεστώτα της Ευρώπης. Στόχος των καλλιτεχνών είναι η αφύπνιση των συνειδήσεων: παρακινούνται από το κλίμα του Φιλελευθερισμού που κυριαρχεί στην Ευρώπη και στοχεύει στην ανεξαρτησία των λαών. Παράλληλα πλήθος χαρακτικών κατακλύζει τη Δυτική Ευρώπη, με εικόνες-πρότυπα εμπνευσμένες από την Ελληνική Επανάσταση. Η Ελληνική Επανάσταση κεντρίζει το ενδιαφέρον και τη συμπάθεια του κοινού, γίνεται μόδα και διάφορα χρηστικά ή διακοσμητικά αντικείμενα (λ.χ. ωρολόγια, πιάτα κλπ), όπως επίσης και φιλελληνικές εικόνες κοσμούν τα σπίτια των Ευρωπαίων. Κυκλοφόρησαν, επίσης, σχεδιάσματα των πρωταγωνιστών της Επανάστασης (σειρές Friedel, Krazeisen κ.ά), σε πολλά από τα οποία αναγραφόταν ότι η πώλησή τους ήταν προς όφελος των αγωνιζόμενων Ελλήνων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του με τη Δόμνα Βισβίζη, η οποία αποχαιρετά το γιο της Θεμιστοκλή. Στο κάτω μέρος του χαρακτικού αναγράφονται τα αποχαιρετιστήρια λόγια της μητέρας του Δόμνας: «Θα σε υιοθετήσει η γαλλική γενναιοδωρία. Θα είμαι πιθανόν νεκρή όταν επιστρέψεις. Εσύ όταν θα είσαι μεγάλος θυμήσου να εκδικηθείς για τον πατέρα σου».

Tο 1824 ήλθε στην Ελλάδα ο Γάλλος στρατηγός Ρος, ως απεσταλμένος του Φιλελληνικού Συλλόγου των Παρισίων, για να πάρει μαζί του μερικά Ελληνόπουλα, τα οποία θα σπούδαζαν με υποτροφία στη Γαλλία. Μεταξύ των 10 συνολικά επιλεγέντων, κατά προτίμηση από απογόνους ονομαστών αγωνιστών της Επανάστασης, ήταν και ο γιος της Βισβίζη Θεμιστοκλής, ο οποίος, όταν έφθασε στη Γαλλία, έγινε το αγαπημένο παιδί των φιλελληνικών κύκλων των Παρισίων. Η Γαλλίδα καλλιτέχνης Αδέλα Ταρντιέ φιλοτέχνησε την προσωπογραφία του, η οποία κυκλοφόρησε τότε σε χιλιάδες δελτάρια σε ολόκληρη τη Γαλλία.

Μέσα από τα εκθέματα αυτής της Έκθεσης, ο επισκέπτης εκτός από τους ηρωισμούς και τις μεγάλες στιγμές του Αγώνα, παρατηρεί και την τυπολογία της μάχης. Την προετοιμασία, τον αποχωρισμό, την αναμονή της έκβασης, την υποδοχή των ειδήσεων, τις συνέπειες, την ωμότητα της πραγματικότητας, τον σωματικό πόνο. Τις συνέπειες που όλοι οι αγωνιζόμενοι δέχτηκαν να υποστούν με την ελπίδα της τελικής νίκης, της ελευθερίας και της δημιουργίας ενός εθνικού κράτους.

Ιδιαίτερη θέση στην έκθεση έχουν τα κειμήλια του εθνομάρτυρα αρχιεπισκόπου Κυπριανού και οι πίνακες του Μαυρογένη και του Κάσαλου, που διηγούνται τη θυσία του, καθώς επίσης η νεκρική προσωπίδα (μάσκα) του Κολοκοτρώνη. Την έκθεση συμπληρώνουν όπλα, παλάσκες και σπαθιά από τον αγώνα του 1821, κοσμημένα με περίτεχνες διακοσμήσεις, βιβλία λογίων του Διαφωτισμού, όπως και απεικονίσεις του αγώνα σε ξηρές κολοκύθες (κολόκια) από τη λαϊκή παράδοση του τόπου μας.