Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος: Η ΠΑΛΑΜΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ

Διαβάστε στο Φως Φαναρίου, αγαπητοί συνοδίτες, ένα κείμενό μας με τίτλο: Η Παλαμική ανθολογία του Πατριάρχη.

Πρόκειται για μια απόπειρα προσέγγισης και ερμηνείας των ποιημάτων του μεγάλου μας ποιητή Κωστή Παλαμά, που είχε ανθολογήσει ως μαθητής στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης ο σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Ιδού ένα απόσπασμα από το κείμενο:

Το πρώτο ποίημα που αντιγράφει ο νεαρός Δημήτριος είναι το περίφημο «Τραγούδι του Σταυρού» από τους «Ύμνους και τους Θυμούς» της Ασάλευτης Ζωής. Εύλογη η εν λόγω επιλογή, αφού ο Παλαμάς αναφέρεται στις «τρεις χώρες» που συγκινούν κάθε Ρωμηό. Ιερουσαλήμ, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα. Για τον Χαλκίτη μαθητή ο λόγος του ποιητή σίγουρα δεν είναι απλώς ποιητικός, αλλά βιωματικός· ως ρομφαία δίστομος διαπερνά το είναι του:

«Κ’ ύστερα υψώθηκα σ’ εσένα, ω Πόλη, εφτάλοφο όραμα, / κ’ έγινα φως των ουρανών, το θάμα του Ιορδάνη, / τους Κωνσταντίνους φώτισα και τους Ηρακλείους δόξασα / και τρικυμίες δεν έσβησαν εμέ, μηδέ Σουλτάνοι».

Αναμφισβήτητα το ποίημα αυτό εκφράζει απόλυτα τον νεαρό Ρωμηό, ο οποίος ενστερνίζεται ότι αυτό το σταυρικό τραγούδι «είναι πλασμένο από ψυχή και από φωνή Ελληνίδα!».

Το «Ρόδου μοσκοβόλημα» είναι το γνωστό οκτάστιχο ποίημα του Παλαμά από τη συλλογή Πολιτεία και μοναξιά. Δεν είναι άσχετη η συγκεκριμένη επιλογή με την ευαισθησία του νεαρού μαθητού. Ο Δημήτριος διαθέτει μία πνευματική ωριμότητα η οποία τον οδηγεί στη σύλληψη του βαθύτερου νοήματος ενός ποιήματος που αφορά στα γηρατειά! Ο ποιητής, γέροντας πια, χωρίς «φωτιά» και νιάτα, σ’ ενός ρόδου μοσκοβόλημα αισθάνεται να τον διαπερνά η πνοή της άνοιξης, σαν ανάμνηση της μακρινής του νιότης. Και δακρύζει: «… στο πρώτο μοσκοβόλημα ενός ρόδου μακρυνού / μου δάκρυσαν τα μάτια».

Από τη συλλογή Τα μάτια της ψυχής μου προέρχεται το επόμενο ποίημα που ανθολογεί ο μαθητής Δημήτριος Αρχοντώνης. Αντιγράφει τρεις στροφές από «Το δαχτυλίδι του αρραβώνα», που είναι και οι πιο δημοφιλείς: «Ποια είν’ η ζωή; Μην είναι η πλάσι… / μην είναι η λύσσα του πολέμου, ο πλούτος… / η φήμη; … / Της γης τα μεγαλεία τα είδα / την δίψα ανάβουν φλογερή / την σβύνει αγάπης μια ρανίδα…». Το ποίημα φέρει τον τίτλο «Η ζωή». Τίτλος που δόθηκε, σ’ αυτό το ποιητικό απόσπασμα, από τον αντιγραφέα ή υπήρχε ήδη στην πηγή, εκεί δηλ. απ’ όπου ο νεαρός μαθητής το αντέγραψε. Όπως και να ’χει συμβεί, το ποίημα αυτό φαίνεται πως παραπέμπει τον σπουδαστή της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης ίσα στην περίφημη νεκρώσιμη ακολουθία του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού: «Ποία δόξα έστηκεν επί γης αμετάθετος; Πού εστιν ο χρυσός και ο άργυρος; Πάντα ματαιότης…». Το μόνο που μένει είναι η αγάπη, η οποία «ουδέποτε εκπίπτει». «Καλότυχος που θα τη βρη!»

Κι ο μαθητής ψάχνει να βρει «τη νέα ζωή που είν’ άγνωστον ακόμα τ’ όνομά της». Και ανθολογεί ένα ποίημα (53) από τις «Εκατό φωνές» της Ασάλευτης ζωής. Του δίνει τον τίτλο «Η νέα ζωή». Αντιπροσωπευτικό ποίημα του Παλαμά που συγκινεί ιδιαίτερα τον μαθητή, αφού γίνεται αναφορά στον άγιό του: «Ποιος είναι αυτός, παιδάκι μου; – Μαννούλα ο Αϊ-Δημήτρης». Ο Αϊ-Δημήτρης είναι για τον Παλαμά «ωραίος ως Έλλην». Δεν είναι άλλος από τον γνωστό Δεξίλεω, τον ανδρείο εκείνο Αθηναίο που παριστάνεται στην επιτύμβια στήλη (σώζεται μέχρι σήμερα στον Κεραμεικό) να υψώνει το δόρυ του εναντίον του εχθρού, ο οποίος έχει πέσει κάτω απ’ το άλογό του. Ο Παλαμάς γνωρίζει φυσικά την αντίστοιχη απεικόνιση του Αγίου Δημητρίου.

Μπορεί να απορήσει κανείς με την επιλογή τόσο του συγκεκριμένου ποιήματος όσο και του προαναφερθέντος «Το τραγούδι του Σταυρού». Ποιημάτων, λίγο ως πολύ, «αιρετικών», που απηχούν τον «πολυθεϊσμό» του Παλαμά, δηλ. την αντίληψή του για τη «θεολογική συνέχεια» του Ελληνισμού μέσω της κατά καιρούς θρησκευτικής του πίστης.

Π.Α.

Σχέδιο: ο Πατριάρχης και η Σχολή της Χάλκης της Εσθήρ Λέμη.