Ο ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΣΥΝΘΕΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Δημήτρης Μητρόπουλος : Eνας ευαγγελιστής του μοντερνισμού

50 χρόνια μετά τον θάνατό του, το συνθετικό του έργο παραμένει άγνωστο

Καθημερινή

Του Νίκου Α. Δοντά

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος άργησε πολύ να αναγνωριστεί ακόμα και ως αρχιμουσικός. Βασική αιτία είναι το γεγονός ότι το ρεπερτόριο που υπηρέτησε παραμένει μέχρι σήμερα λιγότερο δημοφιλές. Και αν ο Μάλερ, τον οποίο με πάθος υπερασπίστηκε, έχει πλέον τη θέση του στο ρεπερτόριο, δεν συμβαίνει το ίδιο με τα έργα του μουσικού μοντερνισμού.

Για τον ίδιο λόγο παραμένει άγνωστο το συνθετικό έργο του Μητρόπουλου. Κι όμως: μαζί με τον Νίκο Σκαλκώτα ανήκε διεθνώς στους πρώτους που πειραματίστηκαν με τη δωδεκαφωνία, όπως τη διατύπωσε ο Σένμπεργκ τη δεκαετία του 1920 και ήταν ο πρώτος που εκφράστηκε σε αυτό το ιδιώμα στην Ελλάδα. Διδάχτηκε τη γλώσσα του μοντερνισμού στο Βερολίνο και επεχείρησε να την εισαγάγει στην Ελλάδα, όπου συνάντησε τη σθεναρότατη αντίσταση του μουσικού κατεστημένου. Οι προχωρημένες προτάσεις του δεν είχαν απήχηση ούτε συνέχεια. Σήμερα έχει έρθει η ώρα να εκτιμήσουμε δίχως προκαταλήψεις τη γενναιότητά τους και τις ποικίλες γειώσεις τους στο εγχώριο και ευρύτερο πλαίσιο της εποχής.

Ο Μητρόπουλος ξεκίνησε τις σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών πλάι σε δασκάλους όπως ο Γερμανός πιανίστας Λούντβιχ Βάσενχοβεν και ο Βέλγος συνθέτης, βιολιστής και αρχιμουσικός Αρμάνδος Μαρσίκ. Το 1912, δεκάξι ετών, συνέθεσε το πρώτο του έργο, ένα «Σκέρτσο» για πιάνο. Το 1916 άρχισε τη μόνη του όπερα, την «Αδελφή Βεατρίκη», σε ποιητικό κείμενο του συμβολιστή Μορίς Μέτερλινκ. Το έργο παρουσιάστηκε το 1920 στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών με πρωταγωνίστρια την Κατίνα Παξινού, τότε ακόμα δραματική υψίφωνο. Την παράσταση παρακολούθησε ο Γάλλος συνθέτης Καμίγ Σαιν-Σανς, που βρισκόταν εκείνη την εποχή στην Αθήνα και έγραψε επαινετικά.

Την ίδια χρονιά, ο Μητρόπουλος αναχώρησε για σπουδές στην Ευρώπη. Πρώτος του σταθμός ήταν οι Βρυξέλλες, όπου πήρε μαθήματα σύνθεσης πλάι στον Πολ Zιλσόν. Συνέθεσε την «Ελληνική σονάτα» για πιάνο, έργο που ξεχωρίζει για την τολμηρή αρμονική του γραφή. Το 1921 έφτασε στο Βερολίνο, επίκεντρο των μουσικών εξελίξεων της εποχής. Εκεί συνάντησε τον συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα, τον πιανίστα Αντώνιο Σκόκο, τον βιολιστή Γεώργιο Λυκούδη, την Κατίνα Παξινού, αλλά και τον σκηνογράφο Πάνο Αραβαντινό που διέπρεπε στα γερμανικά λυρικά θέατρα. Ηλθε σε επαφή με τον κύκλο μαθητών του συνθέτη και πιανίστα Φερούτσο Μπουζόνι που δίδασκε στην Ακαδημία της πόλης και υπερασπιζόταν σθεναρά τη σύγχρονή του μουσική δημιουργία. Ο Μητρόπουλος γνώρισε τον Ιταλό, αλλά δεν υπάρχουν τεκμήρια πως μαθήτευσε πλάι του.

Το 1924, ο Μητρόπουλος επέστρεψε στην Αθήνα ως συνδιευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας του Ελληνικού Ωδείου. Εκείνη την εποχή συνέθεσε τα σημαντικότερα έργα του. Ηταν ο πρώτος που έγραψε ατονική και πολυτονική μουσική στην Ελλάδα. Η επίθεση υπήρξε αναμενόμενα δριμεία. O κριτικός της εφημερίδας «Η Πρωΐα» (9/6/1927) διέγνωσε «Αισθητική ψυχοπάθεια» για τις «10 Inventions» / «Δέκα επινοήσεις» σε ποίηση Καβάφη και για την «Οστινάτα», έργο για βιολί και πιάνο. Λίγο αργότερα, ευθυγραμμισμένη με τις αντιδράσεις στη ναζιστική Γερμανία, μερίδα του Τύπου θα κατηγορούσε τον Μητρόπουλο για εισαγωγή «κομμουνιστικών και ανατρεπτικών τάσεων της εποχής» επειδή διεύρυνε το ρεπερτόριο της ορχήστρας του ωδείου με έργα των Ντεμπισί, Σένμπεργκ και Στραβίνσκι. Το 1937 ο Μητρόπουλος έγραψε σκηνική μουσική για τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη. Ηταν η τελευταία του σύνθεση. Η διεθνής σταδιοδρομία του ως αρχιμουσικού δεν άφησε χώρο για τον συνθέτη.

Επιλογή από τη δισκογραφία

Από τα 40, περίπου, έργα που ολοκλήρωσε ο Μητρόπουλος, τα σημαντικότερα βρίσκονται στις συλλογές αθηναϊκών δισκοπωλείων. Η Δανάη Καρά έχει ηχογραφήσει πιανιστικά έργα (Agora, 1997) και ο πιανίστας Τζέφρεϊ Ντάγκλας Ματζ πλήρη την «Ελληνική σονάτα» (Dante, 1991). Ο Βύρων Φιδετζής διευθύνει την όπερα «Αδελφή Βεατρίκη» με πρωταγωνίστρια τη Μάρθα Αράπη (Λύρα, 2003). Η «Ταφή» και το «Κοντσέρτο» ηχογραφήθηκαν το 1975 υπό τον Τσου Χούι (Αρχειακή σειρά ΕΡΤ, 1997) ενώ η «Οστινάτα» (βιολί: Δεμερτζής, πιάνο: Αστεριάδου) περιλαμβάνεται στην έκδοση «Αντίς για όνειρο» (ΥΠΠΟ, 2004). Από την Ορχήστρα των Χρωμάτων έχει κυκλοφορήσει η μουσική για τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη ενώ πρόσφατα εκδόθηκαν οι προ 20ετίας ηχογραφημένες «Δέκα επινοήσεις» (τραγούδι: Σακκάς, πιάνο: Κουρουπός, Yafka records).

Εξαιρετική νεότερη ηχογράφηση του έργου από τη Λέσχη του Δίσκου με τη Στέλλα Ντουφεξή, που επίσης αποδίδει την «Κασσιανή» σε ποίηση Παλαμά, αναμένει χορηγό προκειμένου να εκδοθεί. Στον ίδιο δίσκο περιλαμβάνονται επίσης η «Οστινάτα» (βιολί: Κουρτ Νίκανεν) και έργα για πιάνο με την Αστεριάδου.

Τα παραπάνω γράφει ο Ν. Δοντάς και ας μου επιτρέψει να συμπληρώσω:

Η Στέλλα Ντουφεξή έχει ηχογραφήσει την Κασσιανή του Μητρόπουλου και σε cd που έχει κυκλοφορηθεί στο εξωτερικό από το 2006. Στο Sketches of Grecce η Ντουφεξή ερμηνεύει την Κασσιανή με τον Axel Bauni στο πιάνο. Την σχετική ηχογράφηση μπορείτε να αναζητήσετε εδώ. Τώρα γιατί δεν έχει ακόμα εκδοθεί ο δίσκος της Ντουφεξή από την Λέσχη του Δίσκου είναι κάτι που δεν γνωρίζω...

Αλλά πρέπει να σημειώσω και την ηχογράφηση της Ελληνικής Σονάτας του Μητρόπουλου για πιάνο, που μνημονεύει ο Ν. Δοντάς, από την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου. Μπορείτε να την ακούσετε εδώ.