ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ

Περί της επισήμως αναγνωρισθείσης αγιότητος του οσίου πατρός ημών Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτου (+ 2 Δεκεμβρίου 1991)

Tου Κώστα Νούση

θεολόγου-φιλολόγου ΑΠΘ

Θέλω να ευχαριστήσω τον εκλεκτό συνάδελφο Παναγιώτη Ανδριόπουλο που άκων δίνει την αφορμή σε μένα τον ανάξιο να μιλήσω περί του γίγαντος της ορθοδοξίας οσίου γέροντος Πορφυρίου Μπαϊρακτάρη του Αγιορείτου. Είμαι ο πλέον αναρμόδιος να περιγράψω τα του γέροντος και μάλλον επισύρω την εκ της υπερβαλλούσης του ταπεινώσεως αγανάκτηση του αγίου με την αυθάδειά μου να ασχοληθώ μετ’ αυτού, ο οποίος είναι ενώπιόν μου ογκόλιθος αγιότητος έμπροσθεν ασημάντου μύρμηκος. Παρ’ όλα ταύτα θα πω τινά απειροελάχιστα λόγω της παρέμβασης του συναδέλφου η οποία δύναται να παρεξηγηθεί εις βάρος της πραγματικότητος περί του πνευματικού μεγέθους του πατρός και της νυν περί αυτού αγιολογικής επισήμου πράξεως.
Είναι τελικά ο πατήρ επισήμως άγιος της ορθοδοξίας ή όχι; Ναι, σαφέστατα είναι. Διαβάζουμε στο βιβλίο «Γέρων Πορφύριος, ο πνευματικός πατέρας και παιδαγωγός» του καθηγητού Παν/μίου Αθηνών Γεωργίου Κρουσταλάκη (εκδ. εν πλώ - ζ’ έκδοση-2006) στη σελ. 185: «ιδιαιτέρως πρέπει να αναφέρουμε πως το πατριαρχείο Αντιοχείας έχει ήδη εντάξει στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας τον Γέροντα Πορφύριο ως Άγιο». Στην αμέσως παρακάτω συνέχεια αναφέρει ότι ο Μητροπολίτης Βηρυτού Ηλίας υπέβαλε τεκμηριωμένη εισήγηση στην Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου, με την οποία πρότεινε την προς τιμήν του οσίου γέροντος Πορφυρίου ανέγερση ιερού ναού. Η Ιερά Σύνοδος απεδέχθη την πρόταση, προσδίδοντας στην όλη διαδικασία το αρμόζον κύρος. Στον ανεγερθέντα ναό υπάρχουν αγιογραφίες του γέροντος και ένα είδος ιερού λειψάνου του (αίμα εκ μικροβιολογικών του εξετάσεων, καθότι γνωρίζουμε ότι ο γέρων εξ άκρας ταπεινώσεως διέταξε την «εξαφάνιση» του σώματός του λάθρα μετά την εκταφή του). Τα υπόλοιπα περί των ετησίων εορτών του αγίου στον εν λόγω ναό τα ανέφερε ο συνάδελφος. Τι έτι χρείαν έχομεν μαρτύρων; Και μόνο που τελείται ακολουθία, υπάρχουν αγιογραφίες και λείψανο, τιμάται η μνήμη της κοιμήσεώς του και υπάρχει ναός επ’ ονόματί του, και δη υπό τη σκέπη της επισήμου εκκλησιαστικής αρχής, πάντα ταύτα είναι υπέρ το δέον αρκετά ώστε να κατανοήσουμε ότι είναι και επισήμως άγιος της απανταχού ορθοδοξίας. Μη λησμονούμε - μια ακόμη εκκλησιολογική παρένθεση, μια και επί συναφών θεμάτων εγένοντο άπασαι αι έως τούδε παρεμβάσεις επί των εκκλησιολογικών εκτρόπων των ημερών – πως εκάστη ενέργεια τοπικής εκκλησίας αυτομάτως αναφέρεται εις το σύνολον της εκκλησίας. Μία άλλωστε η Εκκλησία. Εν Σώμα. Εις Χριστός. Ας πούμε, επί παραδείγματι, ένας ρώσος άγιος επισήμως αναγνωρισθείς εν τω Πατριαρχείω Μόσχας είναι και πανορθοδόξως και εν τη Ελλάδι επισήμως άγιος και ας μην προέβη η Ιεραρχία της Ελλαδικής Εκκλησίας στη σχετική αγιοκατάταξη.
Γιατί δεν είχαμε όμως πιο επίσημη πράξη από το Πατριαρχείο Αντιοχείας; Προφανώς διότι εκ διακρίσεως αφήνει την τελική αυτή εκκλησιαστική ενέργεια αγιοκατατάξεως του οσίου πατρός Πορφυρίου στην εν Ελλάδι αυτοκέφαλο εκκλησία εις την οποία ανήκε εν ζωή ο άγιος γέροντας ή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, εφόσον ήτο αγιορείτης και εν τω ιερώ Άθω ετελειώθη. Αν αναρωτηθεί κανείς γιατί αυτό δεν έγινε ακόμη, η απάντηση είναι και πάλι απλουστάτη. Είναι χρονικά πολύ νωρίς – ούτε εικοσαετία από της κοιμήσεώς του – και, ως είναι γνωστό, η εκκλησία «αργεί» να προχωρήσει σε επισήμους αναγνωρίσεις αγίων για πολλούς λόγους που δεν είναι της παρούσης. Εμμέσως πλην σαφώς όμως ο εν λόγω γέρων έχει και επισήμως, ως προαπεδείχθη, αναγνωρισθεί ως ορθόδοξος άγιος, τη στιγμή που πολλές σύγχρονές του αλλά και προγενέστερές του αγιασμένες μορφές - αλλά μη επισήμως εισέτι κατατεταγμένες – δεν «έχουν παρόμοια τύχη» με το γέροντα. Εν προκειμένω λοιπόν η πράξη του Πατριαρχείου Αντιοχείας «πιέζει» τρόπον τινα και επισπεύδει τις σχετικές εκκρεμούσες τελικές πρακτέες αγιοκατατακτικές εκκλησιαστικές διαδικασίες αναφορικά με τον ιερομόναχο Πορφύριο το θαυματουργό. Δε γνωρίζω αν προέβησαν εκ του Αντιοχειανού Πατριαρχείου σε κοινοποίηση των ως άνω περιγραφεισών πράξεών τους στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Ελλαδική Εκκλησία αλλά οφείλουν να το πραματοποιήσουν, εάν ήδη δεν το έχουν κάνει, όπως αντιστοίχως οφείλει η ημετέρα εκκλησία και ο Οικουμενικός θρόνος να λάβουν σοβαρά υπ’ όψιν την ως άνω πεπραγμένη επίσημη ενέργεια της Αντιοχειανής Εκκλησίας και να επιταχύνουν τις εκ μέρους τους οφειλόμενες κανονικές σχετικές διαδικασίες. Μάλιστα είναι κρίμα και συνάμα παράδοξο να τιμάται ο όσιος πατήρ εν μέσω αλλογλώσσων και αλλοφύλων και αλλοθρήσκων και ουχί πρωτίστως εν τη γενέτειρά του την οποία μυριάκις ευεργέτησε εν ζωή και μετά την κοίμησή του.
Εννοείται σαφώς ότι η αγιότητα τινός δεν εξαρτάται από τις εκκλησιαστικές πράξεις των ζώντων αλλά από τον Θεό. Εμείς ερχόμαστε ως επί γης ορατή εκκλησία να σφραγίσουμε με τη βούλα τη vox populi και τα θαύματα των αγίων που μας ωθούν προς τούτο εκ της ηχηρής πραγματικότητας της αγιότητός τους. Είναι πλείστες οι περιπτώσεις αγίων που ετιμώντο τοιουτοτρόπως και προ της επισήμου αναγνωρίσεώς τους και πολύ ενωρίτερα του προβλεπομένου χρόνου (βλέπε ενδεικτικά άγιος Φιλόθεος Κόκκινος και άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος και άγιος Συμεών ο Ευλαβής). Αλλά και πάμπολλες περιπτώσεις αγίων που εγεραίροντο πολύ προ της επισήμου σχετικής πράξεως - με εικόνες, ναούς και ασματικές ακολουθίες (π.χ. άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός). Και σύγχρονό μας παράδειγμα ο άγιος Εφραίμ της Νέας Μάκρης (και μοναστήρι ολόκληρο επ’ ονόματί του συν τοις άλλοις).
Αναφορικά με το γέροντα Πορφύριο έχουμε και άλλα στοιχεία «ατύπου αγιοποιήσεώς του», όπως πολλές ιστορηθείσες εικόνες του απανταχού της γης και κυρίως εν τη ελλαδική επικρατεία. Εικόνες και σε ναούς και κυρίως μέσα στα εικονοστάσια των απλών πιστών που τον τιμούν ήδη και επικαλούνται τις πρεσβείες του. Ακόμη έχουν συνταχθεί πλήρεις ασματικές ακολουθίες, τροπάρια, εγκώμια, απολυτίκια, χαιρετισμοί. Στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως στον Ωρωπό γίνεται - ειδικά στο κελάκι του - λαϊκό προσκύνημα. Ουκ ολίγα συνέδρια με επισκόπους, κατώτερους κληρικούς, μοναχούς και λαϊκούς έχουν συγκληθεί αναφορικά με τα χαρίσματα, τη διδασκαλία και την αγιότητά του. Επιλείψει με ο χρόνος διηγούμενον όλες αυτές τις «εκκλησιαστικές πράξεις (προ)αγιοποίησης εν Ελλάδι και αλλαχού» που μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Ο γερο Πορφύριος, αυτό το «αλητάκι της αγάπης του Θεού», όπως αυτοαπεκαλείτο, είναι ήδη Άγιος και δη εκ των κορυφαίων του παρελθόντος αιώνος, να μη πω της παρελθούσης χιλιετίας. Θυμίζω ότι έτερος σύγχρονός του αγιασμένος πατήρ έλεγε ότι «σαν τον Πορφύριο ο Θεός βγάζει κάθε τετρακόσια χρόνια». Όντως «ασκί γεμάτο άγιο Πνεύμα και πνευματικό φαινόμενο» κατά π. Σωφρόνιο του Έσσεξ.
Εννοείται πως οι άγιοί μας είναι απείρως περισσότεροι από τους απειροελάχιστους που λαμβάνουν την ιδιαιτέρα τιμή από τον Θεό να αναγνωριστούν και εν τω αιώνι τούτω τω απατεώνι. Ούτε και έχουν τέτοιες επιθυμίες δόξης. Για τη δική μας ωφέλεια, παρηγοριά και στηριγμό γίνονται πάντα ταύτα. Αναφορικά ειδικότερα με το γέροντα Πορφύριο να σημειωθεί ότι ήταν μια ιδιαζόντως σπάνια χαρισματική αγιοπνευματική μορφή με άπειρες καταγεγραμμένες μαρτυρίες του προορατικού, διορατικού και ιαματικού του χαρίσματος, αλλά και άλλων ιδιαζόντων χαρισμάτων μη απαντωμένων στα συνήθη εκ των συναξαρίων. Εννοείται ότι άπειρα και τα μετά θάνατον θαύματά του. Τεράστιο πνευματικό κεφάλαιο για την Εκκλησία των εσχάτων, εν πολλοίς όμως αναξιοποίητο εισέτι. Και οι λίθοι κεκράξονται περί της ασυλλήπτου αγιότητος του ανδρός, ίσως δεν είναι εφικτό στην περίπτωσή του να αποφευχθεί η επίσημη κατάταξή του στη χορεία των οσίων θεοφόρων πατέρων παγκοσμίας εμβελείας.
Το χαρακτηριστικό του ήταν τα ύψη της αγιότητος και η τελειότητα. Δεν είναι όλοι οι άγιοι στα ίδια μέτρα. «Αστήρ αστέρος διαφέρει» (Α’ Κορ. 15,41). Μάλιστα πολλοί άγιοι κάνανε μικρά και μεγαλύτερα λάθη. Ο π. Πορφύριος όμως ήταν από τις ολίγιστες περιπτώσεις των τελείων. Αυτών που σπάνια λαθεύουν, διότι κατά τον άγιο Σιλουανό «οι τέλειοι δε λένε τίποτε αφ’ εαυτού τους. Λένε μόνον ό,τι τους δίνει το Πνεύμα». Τέτοιος ήταν και ο γέροντας.
Πώς έφτασε σε τέτοια μέτρα; Υπερβολική ταπείνωση και ανεξάντλητη αγάπη. Το εξαιρετικό της λήψης των χαρισμάτων του σε ηλικία μόλις δεκαεπτά ετών και διατήρησής τους μέχρι τα βαθιά του γεράματα (υπερογδοηκοντούτης) το προσυπογράφει.
Η σημασία της αγιότητός του τεράστια, διότι δείχνει ότι ο Θεός ζει και ενεργεί στην Εκκλησία του πάντοτε, ακόμα και στα χρόνια της αποστασίας που διανύουμε. Το άγιο Πνεύμα είναι παρόν. Εδώ είναι η Εκκλησία Του παρά τις αδυναμίες μας, τις ατέλειες και αμαρτίες μας, ρασοφόρων και μη. Καταδεικνύει περίτρανα ακόμη ότι και σήμερα μπορεί ο χριστιανός να φτάσει στην αγιότητα όπως ο γέροντας, αρκεί να έχει αγάπη, ταπείνωση και άσκηση. «Ου γαρ έστι προσωποληψία παρά τω τω Θεώ» (Ρωμ. 2,11). Είναι προς τούτοις και ένα ζων σχολείο εκκλησιολογίας για όλους μας, ένας υπογραμμός εκκλησιολογικής συνείδησης και ευαισθησίας στις φιλοσχισματικές μας εποχές. Η αγαπημένη του προσευχή και επιθυμία ήταν αυτή ακριβώς του ίδιου του Χριστού: «ίνα εν ώσιν» (Ιω. 17,22). Τεράστια διαφορά με πολλούς άλλους «αγίους» που δεν θα τους ένοιαζε και πολύ αν «πολλοί, ορθόδοξοι και μη, κατακαώσι».
Ποια ήταν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διδασκαλίας του; Η αγάπη στο Χριστό και ο θείος έρωτας για Αυτόν. Η καταπολέμηση με έξυπνο, μυστικό και αβίαστο τρόπο των παθών. Η αίσθηση της εν Χριστώ ενότητας. Η προσπάθειά μας να εισέλθουμε από τώρα «στην επίγειο άκτιστο Εκκλησία του Θεού». Η επιείκεια και η σκανδαλώδης οικονομία και συμπάθεια στους αμαρτωλούς. Δεν είναι φυσικά σκοπός του συνοπτικού αυτού κειμένου η ανάλυση του πνεύματος του πατρός για τον οποίο «έστι δε και άλλα πολλά, άτινα εάν γράφηται καθ’ εν, ουδέ αυτόν οίμαι τον κόσμον χωρήσαι τα γραφόμενα βιβλία» (Ιω. 21,25). Θα κλείσω πάντως με μερικές πινελιές από την πλούσια πνευματική του παρακαταθήκη σε μας:

«Ο Χριστός είναι το παν. Αγαπήστε το Χριστό και μηδέν προτιμήστε της αγάπης αυτού».
« Ο Χριστός είναι η αγάπη μας, αυτός είναι ο έρωτάς μας. Ο έρωτας προς το Χριστό δεν έχει τέλος, δεν έχει χορτασμό. Οι άλλες αγάπες έχουν κορεσμό».
« Δώσου εξ ολοκλήρου στο Χριστό, με ένθερμο έρωτα, με λαχτάρα».
« Τίποτε στη ζωή μας δεν είναι τυχαίο. Ο Θεός φροντίζει ακόμη και για τις πιο μικρές λεπτομέρειες της ζωής μας. Μας αγαπά πολύ, μας έχει στο νου του κάθε στιγμή και μας προστατεύει. Πρέπει να το καταλάβουμε αυτό και να μη φοβόμαστε τίποτε».
« Η υπακοή κάνει θαύματα».
« Δεν θέλω με το φόβο του θανάτου να πλησιάσεις το Θεό. Θέλω με την πολλή αγάπη προς αυτόν να το κάνεις. Αυτό είναι το ανώτερο, παιδί μου».
«Αυτά που θέλετε να πείτε στα παιδιά σας, να τα λέτε με την προσευχή σας. Τα παιδιά δεν ακούν με τα αφτιά. Μόνον όταν έρχεται η Χάρις που τα φωτίζει, τότε ακούνε αυτά που θέλουμε να τους πούμε».
«Συν Χριστώ πανταχού φόβος ουδαμού».
«Αν τα χαλάσω με τον επίσκοπο, αν ο επίσκοπος είναι θυμωμένος μαζί μου, η προσευχή μου δεν ανεβαίνει στον ουρανό».
« Η μετάβαση στην άλλη ζωή γίνεται όπως όταν ανοίγεις μια πόρτα και βρίσκεσαι σε διπλανό χώρο. Δεν πρέπει να μας τρομάζει ο θάνατος».
« Ο Θεός σέβεται το θέλημά μας. Ό,τι κάνεις να το κάνεις επειδή το θέλεις, ελεύθερα, υπεύθυνα και με ευχαρίστηση».
«Να εξομολογείσαι τακτικά και καλά, γιατί και Πατριάρχης να είσαι, αν δεν εξομολογείσαι, δε σώζεσαι».
« Αν πρόκειται να ζήσεις μέσα στον κόσμο, να ακολουθείς το ημερολόγιο που έχει η εκκλησία, για να μη φέρνεις αναστάτωση στον κόσμο, εκτός και επιθυμείς να ζήσεις στο Άγιον Όρος».
« Ο τελειότερος τρόπος προσευχής είναι ο σιωπηλός».
« Φοβάμαι μην πάω στην κόλαση από την πολλή ‘’οικονομία’’».
« Πιο πολύ θα προσεύχεσθε για τους άλλους παρά για τον εαυτό σας. Όλοι είμαστε παιδιά του ίδιου Πατέρα, είμαστε όλοι ένα. Για αυτό όταν προσευχόμαστε για τους άλλους λέμε «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με» και όχι «ελέησέ τους». Τους κάνουμε έτσι ένα με τον εαυτό μας».
« Η ελευθερία δεν κερδίζεται, αν δεν ελευθερώσομε το εσωτερικό μας απ’ τα μπερδέματα και τα πάθη. Και αυτό βέβαια μόνο συν Χριστώ γίνεται. Στον Χριστό είναι η χαρά. Και ο κόσμος σήμερα αυτό ζητάει και παίρνει τα δηλητήρια και τα ναρκωτικά, για να έλθει σε κόσμους χαράς, αλλά ψεύτικης χαράς».
« Όλα τα προβλήματά μας, τα υλικά, τα σωματικά, τα πάντα, να τα αναθέτουμε στο Θεό».
«Κανείς δεν πρέπει να θέλει να σωθεί μόνος του, χωρίς να σωθούν και οι άλλοι. Είναι λάθος να προσεύχεται κανείς για τον εαυτό του, για να σωθεί ο ίδιος. Είμαστε ένα ακόμη και με τους ανθρώπους που δεν είναι κοντά στην εκκλησία. Να κάνουμε προσευχή ο Θεός να τους φωτίσει και να τους αλλάξει».
« Προτιμώ να πλανώμαι μέσα στην Εκκλησία παρά να φύγω από την Εκκλησία».
« Δεν θα ήθελα να σωθώ μόνος μου δίχως την Εκκλησία και δεν θα εγκατέλειπα το πλοίο της Εκκλησίας, γιατί έπαθε ρωγμή ή γιατί κινδυνεύει».
«Για να διατηρήσουμε την ενότητά μας, θα πρέπει να κάνουμε υπακοή στην Εκκλησία, στους επισκόπους της. Υπακούοντας στην Εκκλησία, υπακούομε στον ίδιο το Χριστό. Να πονάμε για την Εκκλησία. Να μη δεχόμαστε να κατακρίνουν τους αντιπροσώπους της. Στο Άγιο Όρος το πνεύμα που έμαθα ήταν ορθόδοξο, βαθύ, άγιο, σιωπηλό, χωρίς έριδες, χωρίς καυγάδες και κατακρίσεις. Να μην πιστεύουμε τους ιεροκατηγόρους. Και με τα μάτια μας να δούμε κάτι αρνητικό να γίνεται από κάποιον ιερωμένο, να μην το πιστεύομε, ούτε να το σκεπτόμαστε, ούτε να το μεταφέρουμε. Το ίδιο ισχύει και για τα λαϊκά μέλη της εκκλησίας και για κάθε άνθρωπο. Όλοι είμαστε Εκκλησία. Όσοι κατηγορούν την Εκκλησία για τα λάθη των εκπροσώπων της, με σκοπό δήθεν να βοηθήσουν για τη διόρθωση, κάνουν μεγάλο λάθος. Αυτοί δεν αγαπούν την Εκκλησία. Ούτε βέβαια το Χριστό. Τότε αγαπάμε την Εκκλησία, όταν με την προσευχή μας αγκαλιάζομε κάθε μέλος της και κάνομε ό,τι κάνει ο Χριστός. Θυσιαζόμαστε, αγρυπνούμε, κάνομε το παν, όπως εκείνος, ο οποίος «λοιδορούμενος ουκ αντελοιδόρει, πάσχων ουκ ηπείλει» (Α’ Πέτρ. 2,23) [εκ του βιβλίου Βίος και Λόγοι Γέροντος Πορφυρίου, εκδ. Ιεράς Μονής Χρυσοπηγής, Χανιά 2007].
«Όταν φύγω από αυτή τη ζωή, τότε, όταν με ζητάτε, θα είμαι αμέσως κοντά σας».

Ταις Αυτού αγίαις πρεσβείαις, Χριστέ ο Θεός, ελέησον και σώσον ημάς. Αμήν.

Κ.Ν.
8/1/2010