Δευτέρα 23 Νοεμβρίου 2009, 20.30
Μουσείο Μπενάκη
Αμφιθέατρο - Κτίριο Οδού Πειραιώς
Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου
Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο
Μουσείο Μπενάκη
Αμφιθέατρο - Κτίριο Οδού Πειραιώς
Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου
Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο
Γεώργιος Δεμερτζής βιολί
Δημήτρης Χανδράκης βιολί
Αγγέλα Γιαννάκη βιόλα
Άγγελος Λιακάκης βιολοντσέλο
Φίλιππου Τσαλαχούρη
ΚΟΥΑΡΤΕΤΑ
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.2, op. 26,
El Greco, Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.3, op. 53,
Οι επτά λόγοι του Χριστού επάνω στο Σταυρό op. 65 αρ.3
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.4, op. 67
______________________________________________________________________
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.2, op. 26
( 1998 )
Το 2ο Κουαρτέτο ολοκληρώθηκε το Καλοκαίρι του 1998, τέσσερα χρόνια μετά το πρώτο. Η απόφαση για τη δημιουργία ενός ακόμη κουαρτέτου, χωρίς να έχει εκτελεστεί το προηγούμενο, βασίστηκε στην πεποίθηση πως το 1ο είχε πολλές αδυναμίες.
Το «Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο» παρουσίασε το 1ο Κουαρτέτο, opus 12, τις Ημέρες Μουσικής στη Ρόδο, στις 23 Σεπτεμβρίου 2001, επιβεβαιώνοντας τις επιφυλάξεις του συνθέτη για την παρτιτούρα. Ίσως να «αντέχει» μόνο το τελευταίο μέρος.
Η ενασχόληση με τη φόρμα του κουαρτέτου είναι πάντοτε προκλητική, πεδίο άσκησης της μουσικής σκέψης, αφορμή ανακεφαλαίωσης της γνώσης. Το 2ο Κουαρτέτο ακολουθεί κλασική δομή αλλά με έντονα «θεατρικά» στοιχεία.
Είχε προηγηθεί η σύνθεση της μουσικής για το θεατρικό έργο της Λουίζ Παίητζ «Σαλόνικα» στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου (1998). Μοτίβα και ατμόσφαιρες από τη σκηνική μουσική, χρησιμοποιήθηκαν ως θεματικό υλικό. Πολλές από τις μεταπτώσεις, τις παύσεις και τις εντάσεις, μπορούν να δικαιολογηθούν μόνον εξωμουσικά, με μόνο επιχείρημα ένα αόρατο θεατρικό κείμενο.
Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα Μουσικά Εργαστήρια του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών στις 14 Οκτωβρίου 1999 από το Κουαρτέτο Πατρών. Ανάμεσα στις εκτελέσεις που ακολούθησαν, ξεχωρίζουν εκείνες του Edinbourg Quartet που μετά από την πρώτη παρουσίασή του, στο Εδιμβούργο, στις 6 Μαρτίου 2007, το επανέλαβε αρκετές φορές. Ο Μουσικοκριτικός Conrad Wilson στις 13 Ιουνίου 2007 γράφει στην Herald μεταξύ άλλων: «…ένα πραγματικό κουαρτέτο εγχόρδων που δεν χρειάζεται “φαντεζί” τίτλο για να πει αυτό που θέλει να πει. Το Κουαρτέτο αρ.2 του Φίλιππου Τσαλαχούρη είναι λιτό και ακριβές, με ατμοσφαιρικό αργό μέρος και με μια δραματική ακολουθία ατελών πτώσεων για φινάλε…».
El Greco, Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.3, op. 53,
«Ἐν στιγμῇ χρόνου»
( 2005 )
Το 3ο Κουαρτέτο γράφτηκε έπειτα από πρόσκληση-πρόκληση του Γιώργου Δεμερτζή και του Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου. Αφορμή στάθηκε το Κουαρτέτο αρ.3 του Ισλανδού συνθέτη Jan Leifs που φέρει στον τίτλο του το προσωνύμιο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου El Greco. Σκέψη του Γιώργου Δεμερτζή ήταν η δημιουργία ενός νέου κουαρτέτου, εμπνευσμένου επίσης από το έργο του μεγάλου ζωγράφου, με σκοπό την εκτέλεσή του μαζί με εκείνο του Jan Leifs. Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης αποδέχθηκε την πρόταση και αφοσιώθηκε στη σύνθεση του νέου κουαρτέτου για ένα διάστημα δύο μηνών.
Ο Leifs είχε επιλέξει κάποια έργα που του έκαναν εντύπωση έπειτα από μία επίσκεψη στην Ισπανία. Έργα όπως το «Toledo» ή «ο Ιησούς στο Ναό», αποτέλεσαν την αφετηρία της έμπνευσής του. Ο Τσαλαχούρης επέλεξε έργα που συνθέτουν το Θείο Πάθος: η «Αγωνία στην Γεθσημανή», η «Σύλληψη», η «Σταύρωση» και η «Ανάσταση» είναι τα μέρη του Κουαρτέτου που αντιστοιχούν στους ομώνυμους πίνακες του Θεοτοκόπουλου, ενώ μια συγκλονιστική εικόνα του Χριστού δάνεισε τα χρώματα και τις αδρές γραμμές της στο Πρελούδιο. Ξεπερνώντας τις τυπικές ιμπρεσιονιστικές επιλογές, η παρτιτούρα ακολουθεί δραματικές λύσεις για την ηχητική περιγραφή της εντύπωσης. Γνωρίζοντας ο Τσαλαχούρης πως πρόθεση του Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου ήταν πως η παρουσίαση των δύο El Greco κουαρτέτων θα γινόταν με παράλληλη προβολή των πινάκων-με έμφαση σε λεπτομέρειες και σαφή δραματουργική επεξεργασία- επέλεξε γλώσσα και πάλι θεατρική η οποία, όμως, δεν εμπόδισε την καθαρή μουσική γραφή να αναπτυχθεί.
Το έργο έχει ως υπότιτλο μία φράση από Κατά Λουκά Ευαγγέλιο «Ἐν στιγμῇ χρόνου» κεφ. Δ΄ στιχ. 5. Ἐν στιγμῇ χρόνου ο διάβολος έδειξε στον Χριστό, αφού τον ανέβασε στο βουνό, όλα τα βασίλεια της Γης.
Η πρώτη εκτέλεση του 3ου Κουαρτέτου δόθηκε, όπως προέβλεπε το αρχικό σχέδιο, στις 22 Νοεμβρίου 2007, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη μαζί με τον El Greco του Jan Leifs. Η εικαστικός Ρένα Τσαγκαίου είχε επιμεληθεί την επεξεργασία και προβολή των έργων παράλληλα με τη μουσική.
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.4, op. 67
( 2008 )
Η εμπειρία της συνεργασίας με το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο, η χαρά της συναναστροφής, η τέρψη της προσπάθειας της κατάκτησης του υψηλού, η ευγνωμοσύνη και η προσμονή γέννησαν το 4ο Κουαρτέτο. Γράφτηκε το Φθινόπωρο του 2008. Μετά από την ελευθερία του 3ου Κουαρτέτου ο συνθέτης επέστρεψε και πάλι στην ακαδημαϊκή φόρμα.
Το ρυθμικό–agressivo-πρώτο μέρος, ακολουθεί την καθιερωμένη φόρμα σονάτα. Η μορφή lied δίνει σχήμα στο αργό δεύτερο μέρος ενώ ένα βαλσάκι δανείζει το άρωμά του στο χορευτικό τρίτο μέρος. Το καταληκτικό τέταρτο μέρος είναι μία εκτενής αργή δραματική φούγκα αφιερωμένη στη μνήμη του Μένιου Μουρτζόπουλου. Η γνωριμία του συνθέτη με τον Μουρτζόπουλο, λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, στάθηκε καθοριστική.
Στο σύνολό του το 4ο Κουαρτέτο, πέρα από τα παραπάνω δομικά χαρακτηριστικά, αποτελεί έναν υπαρξιακό στοχασμό. Κάθε σελίδα του κρύβει και έναν συλλογισμό… σκέψεις, προβληματισμούς, ανησυχίες… διαδρομή στη σκιά της αμφιβολίας, οριοθέτηση του αδιεξόδου, συνειδητοποίηση της διάρκειας του ιλίγγου μπροστά στο ρήγμα, αντιμετώπιση των αντιρρήσεων της ίασης, προσέλευση αναμονών… μοναχικότητα… συγχώνευση αποσιωπητικών… χειραψία με την απόσταση… μια προσευχή στο ίδιο το μουσικό χρόνο.
Οι επτά λόγοι του Χριστού επάνω στο Σταυρό
op. 65 αρ.3 για κουαρτέτο εγχόρδων
( 2008 )
Τα θρησκευτικά θέματα έχουν στο έργο του Τσαλαχούρη σημαντική θέση. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, όλο και περισσότερο γράφει θρησκευτική μουσική.
Το πρώτο του έργο ήταν η «Λειτουργία αρ.1» που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Μόσχα. Ακολούθησαν δύο ακόμη λειτουργίες, η καντάτα «Ο Ύμνος της Αγάπης», οι «Θρησκευτικές Εικόνες» κ.α.
Η πρόσκληση του Οργανισμού του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών για τη σύνθεση ενός έργου που θα παρουσιαζόταν κοντά στις ημέρες του Πάσχα, του έδωσε την ευκαιρία να υλοποιήσει μια παλιά επιθυμία. Η πλούσια βιβλιογραφία βοήθησε στην κατανόηση διάφορων θεμάτων. Ο ίδιος δηλώνει πως ξαφνιάστηκε από το θεολογικό και φιλοσοφικό οικοδόμημα που διάφοροι μελετητές και συγγραφείς έχουν θεμελιώσει σ’ αυτές τις επτά φράσεις.
Ξεκίνησε τη σύνθεση του έργου, τον Αύγουστο του 2008. Αρχικά συνέθεσε μουσική, μελοποιώντας το κείμενο για μικτή χορωδία. Είχε υποσχεθεί στον εξαίρετο Ούγγρο μαέστρο χορωδιών και καθηγητή Erdei Peter, πως θα εκπονήσει και μια εκδοχή για χορωδία. Αντί να ξεκινήσει, γράφοντας την ορχηστρική-σύμφωνα με την παραγγελία-εκδοχή και στη συνέχεια να προσαρμόσει τη χορωδία, έκανε το αντίθετο. Το θεματικό υλικό που προέκυψε από τα χορωδιακά, ενοργανώθηκε με την προσθήκη εισαγωγικών και συνδετικών μερών.
Το σχέδιο και των Επτά Λόγων ολοκληρώθηκε σε τρεις ημέρες. Αρχές Σεπτεμβρίου η χορωδιακή εκδοχή ήταν έτοιμη. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2008 είχε ολοκληρωθεί και η ορχηστρική. Ακολούθησαν δύο ακόμη εκδοχές. Η μεταγραφή των Επτά Λόγων για Κουαρτέτο εγχόρδων και η προσθήκη στην a cappela εκδοχή εκκλησιαστικού οργάνου και κρουστών.
Οι Επτά Λόγοι του Χριστού επάνω στο Σταυρό για ορχήστρα έχουν ως αρίθμηση την ένδειξη opus 65 αρ.1. Ακολουθεί η χορωδιακή, opus 65 αρ.2 και εκείνη για κουαρτέτο opus 65 αρ.3.
Φίλιππου Τσαλαχούρη
ΚΟΥΑΡΤΕΤΑ
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.2, op. 26,
El Greco, Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.3, op. 53,
Οι επτά λόγοι του Χριστού επάνω στο Σταυρό op. 65 αρ.3
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.4, op. 67
______________________________________________________________________
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.2, op. 26
( 1998 )
Το 2ο Κουαρτέτο ολοκληρώθηκε το Καλοκαίρι του 1998, τέσσερα χρόνια μετά το πρώτο. Η απόφαση για τη δημιουργία ενός ακόμη κουαρτέτου, χωρίς να έχει εκτελεστεί το προηγούμενο, βασίστηκε στην πεποίθηση πως το 1ο είχε πολλές αδυναμίες.
Το «Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο» παρουσίασε το 1ο Κουαρτέτο, opus 12, τις Ημέρες Μουσικής στη Ρόδο, στις 23 Σεπτεμβρίου 2001, επιβεβαιώνοντας τις επιφυλάξεις του συνθέτη για την παρτιτούρα. Ίσως να «αντέχει» μόνο το τελευταίο μέρος.
Η ενασχόληση με τη φόρμα του κουαρτέτου είναι πάντοτε προκλητική, πεδίο άσκησης της μουσικής σκέψης, αφορμή ανακεφαλαίωσης της γνώσης. Το 2ο Κουαρτέτο ακολουθεί κλασική δομή αλλά με έντονα «θεατρικά» στοιχεία.
Είχε προηγηθεί η σύνθεση της μουσικής για το θεατρικό έργο της Λουίζ Παίητζ «Σαλόνικα» στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου (1998). Μοτίβα και ατμόσφαιρες από τη σκηνική μουσική, χρησιμοποιήθηκαν ως θεματικό υλικό. Πολλές από τις μεταπτώσεις, τις παύσεις και τις εντάσεις, μπορούν να δικαιολογηθούν μόνον εξωμουσικά, με μόνο επιχείρημα ένα αόρατο θεατρικό κείμενο.
Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα Μουσικά Εργαστήρια του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών στις 14 Οκτωβρίου 1999 από το Κουαρτέτο Πατρών. Ανάμεσα στις εκτελέσεις που ακολούθησαν, ξεχωρίζουν εκείνες του Edinbourg Quartet που μετά από την πρώτη παρουσίασή του, στο Εδιμβούργο, στις 6 Μαρτίου 2007, το επανέλαβε αρκετές φορές. Ο Μουσικοκριτικός Conrad Wilson στις 13 Ιουνίου 2007 γράφει στην Herald μεταξύ άλλων: «…ένα πραγματικό κουαρτέτο εγχόρδων που δεν χρειάζεται “φαντεζί” τίτλο για να πει αυτό που θέλει να πει. Το Κουαρτέτο αρ.2 του Φίλιππου Τσαλαχούρη είναι λιτό και ακριβές, με ατμοσφαιρικό αργό μέρος και με μια δραματική ακολουθία ατελών πτώσεων για φινάλε…».
El Greco, Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.3, op. 53,
«Ἐν στιγμῇ χρόνου»
( 2005 )
Το 3ο Κουαρτέτο γράφτηκε έπειτα από πρόσκληση-πρόκληση του Γιώργου Δεμερτζή και του Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου. Αφορμή στάθηκε το Κουαρτέτο αρ.3 του Ισλανδού συνθέτη Jan Leifs που φέρει στον τίτλο του το προσωνύμιο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου El Greco. Σκέψη του Γιώργου Δεμερτζή ήταν η δημιουργία ενός νέου κουαρτέτου, εμπνευσμένου επίσης από το έργο του μεγάλου ζωγράφου, με σκοπό την εκτέλεσή του μαζί με εκείνο του Jan Leifs. Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης αποδέχθηκε την πρόταση και αφοσιώθηκε στη σύνθεση του νέου κουαρτέτου για ένα διάστημα δύο μηνών.
Ο Leifs είχε επιλέξει κάποια έργα που του έκαναν εντύπωση έπειτα από μία επίσκεψη στην Ισπανία. Έργα όπως το «Toledo» ή «ο Ιησούς στο Ναό», αποτέλεσαν την αφετηρία της έμπνευσής του. Ο Τσαλαχούρης επέλεξε έργα που συνθέτουν το Θείο Πάθος: η «Αγωνία στην Γεθσημανή», η «Σύλληψη», η «Σταύρωση» και η «Ανάσταση» είναι τα μέρη του Κουαρτέτου που αντιστοιχούν στους ομώνυμους πίνακες του Θεοτοκόπουλου, ενώ μια συγκλονιστική εικόνα του Χριστού δάνεισε τα χρώματα και τις αδρές γραμμές της στο Πρελούδιο. Ξεπερνώντας τις τυπικές ιμπρεσιονιστικές επιλογές, η παρτιτούρα ακολουθεί δραματικές λύσεις για την ηχητική περιγραφή της εντύπωσης. Γνωρίζοντας ο Τσαλαχούρης πως πρόθεση του Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου ήταν πως η παρουσίαση των δύο El Greco κουαρτέτων θα γινόταν με παράλληλη προβολή των πινάκων-με έμφαση σε λεπτομέρειες και σαφή δραματουργική επεξεργασία- επέλεξε γλώσσα και πάλι θεατρική η οποία, όμως, δεν εμπόδισε την καθαρή μουσική γραφή να αναπτυχθεί.
Το έργο έχει ως υπότιτλο μία φράση από Κατά Λουκά Ευαγγέλιο «Ἐν στιγμῇ χρόνου» κεφ. Δ΄ στιχ. 5. Ἐν στιγμῇ χρόνου ο διάβολος έδειξε στον Χριστό, αφού τον ανέβασε στο βουνό, όλα τα βασίλεια της Γης.
Η πρώτη εκτέλεση του 3ου Κουαρτέτου δόθηκε, όπως προέβλεπε το αρχικό σχέδιο, στις 22 Νοεμβρίου 2007, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη μαζί με τον El Greco του Jan Leifs. Η εικαστικός Ρένα Τσαγκαίου είχε επιμεληθεί την επεξεργασία και προβολή των έργων παράλληλα με τη μουσική.
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.4, op. 67
( 2008 )
Η εμπειρία της συνεργασίας με το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο, η χαρά της συναναστροφής, η τέρψη της προσπάθειας της κατάκτησης του υψηλού, η ευγνωμοσύνη και η προσμονή γέννησαν το 4ο Κουαρτέτο. Γράφτηκε το Φθινόπωρο του 2008. Μετά από την ελευθερία του 3ου Κουαρτέτου ο συνθέτης επέστρεψε και πάλι στην ακαδημαϊκή φόρμα.
Το ρυθμικό–agressivo-πρώτο μέρος, ακολουθεί την καθιερωμένη φόρμα σονάτα. Η μορφή lied δίνει σχήμα στο αργό δεύτερο μέρος ενώ ένα βαλσάκι δανείζει το άρωμά του στο χορευτικό τρίτο μέρος. Το καταληκτικό τέταρτο μέρος είναι μία εκτενής αργή δραματική φούγκα αφιερωμένη στη μνήμη του Μένιου Μουρτζόπουλου. Η γνωριμία του συνθέτη με τον Μουρτζόπουλο, λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, στάθηκε καθοριστική.
Στο σύνολό του το 4ο Κουαρτέτο, πέρα από τα παραπάνω δομικά χαρακτηριστικά, αποτελεί έναν υπαρξιακό στοχασμό. Κάθε σελίδα του κρύβει και έναν συλλογισμό… σκέψεις, προβληματισμούς, ανησυχίες… διαδρομή στη σκιά της αμφιβολίας, οριοθέτηση του αδιεξόδου, συνειδητοποίηση της διάρκειας του ιλίγγου μπροστά στο ρήγμα, αντιμετώπιση των αντιρρήσεων της ίασης, προσέλευση αναμονών… μοναχικότητα… συγχώνευση αποσιωπητικών… χειραψία με την απόσταση… μια προσευχή στο ίδιο το μουσικό χρόνο.
Οι επτά λόγοι του Χριστού επάνω στο Σταυρό
op. 65 αρ.3 για κουαρτέτο εγχόρδων
( 2008 )
Τα θρησκευτικά θέματα έχουν στο έργο του Τσαλαχούρη σημαντική θέση. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, όλο και περισσότερο γράφει θρησκευτική μουσική.
Το πρώτο του έργο ήταν η «Λειτουργία αρ.1» που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Μόσχα. Ακολούθησαν δύο ακόμη λειτουργίες, η καντάτα «Ο Ύμνος της Αγάπης», οι «Θρησκευτικές Εικόνες» κ.α.
Η πρόσκληση του Οργανισμού του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών για τη σύνθεση ενός έργου που θα παρουσιαζόταν κοντά στις ημέρες του Πάσχα, του έδωσε την ευκαιρία να υλοποιήσει μια παλιά επιθυμία. Η πλούσια βιβλιογραφία βοήθησε στην κατανόηση διάφορων θεμάτων. Ο ίδιος δηλώνει πως ξαφνιάστηκε από το θεολογικό και φιλοσοφικό οικοδόμημα που διάφοροι μελετητές και συγγραφείς έχουν θεμελιώσει σ’ αυτές τις επτά φράσεις.
Ξεκίνησε τη σύνθεση του έργου, τον Αύγουστο του 2008. Αρχικά συνέθεσε μουσική, μελοποιώντας το κείμενο για μικτή χορωδία. Είχε υποσχεθεί στον εξαίρετο Ούγγρο μαέστρο χορωδιών και καθηγητή Erdei Peter, πως θα εκπονήσει και μια εκδοχή για χορωδία. Αντί να ξεκινήσει, γράφοντας την ορχηστρική-σύμφωνα με την παραγγελία-εκδοχή και στη συνέχεια να προσαρμόσει τη χορωδία, έκανε το αντίθετο. Το θεματικό υλικό που προέκυψε από τα χορωδιακά, ενοργανώθηκε με την προσθήκη εισαγωγικών και συνδετικών μερών.
Το σχέδιο και των Επτά Λόγων ολοκληρώθηκε σε τρεις ημέρες. Αρχές Σεπτεμβρίου η χορωδιακή εκδοχή ήταν έτοιμη. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2008 είχε ολοκληρωθεί και η ορχηστρική. Ακολούθησαν δύο ακόμη εκδοχές. Η μεταγραφή των Επτά Λόγων για Κουαρτέτο εγχόρδων και η προσθήκη στην a cappela εκδοχή εκκλησιαστικού οργάνου και κρουστών.
Οι Επτά Λόγοι του Χριστού επάνω στο Σταυρό για ορχήστρα έχουν ως αρίθμηση την ένδειξη opus 65 αρ.1. Ακολουθεί η χορωδιακή, opus 65 αρ.2 και εκείνη για κουαρτέτο opus 65 αρ.3.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου