ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ "ΒΟΗΘΩΝ" ΕΠΙΣΚΟΠΩΝ

Οι νέοι βοηθοί επίσκοποι της Εκκλησίας της Ελλάδος

Του κ. Χρήστου Κ. Τσούβαλη

Άρχοντος Οστιαρίου της Μ.τ.Χ. Εκκλησίας

Στη 2^η και 3^η Συνεδρία της (13 και 14 Οκτωβρίου 2009) η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος πήρε αποφάσεις με τις οποίες ψηφίσθηκαν κανονικώς έξι τιτουλάριοι αρχιερείς ως βοηθοί επίσκοποι αντίστοιχων μητροπολιτών.

Οι ψηφισμένοι και χειροτονηθέντες αρχιερείς είναι οι εξής: 1) Κερνίτσης κ. Προκόπιος (Πετρίδης), ως βοηθός επίσκοπος της Μητρο-πόλεως Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, 2) Ωλένης κ. Αθανάσιος (Μπαχός), ως βοηθός επίσκοπος της Μητροπόλεως Ηλείας, 3) Επιδαύρου κ. Καλλίνικος (Κορομπέσης), ως βοηθός επίσκοπος της Μητροπόλεως Αργολίδος, 4) Ρεντίνης κ. Σεραφείμ (Καλογερόπουλος), ως βοηθός επίσκοπος της Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, 5) Ανδρούσης κ. Θεόκτιστος (Κλουκίνας), ως βοηθός επίσκοπος της Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης και 6) Ελευσίνος κ. Δωρόθεος (Μουρτζούκος), ως βοηθός επίσκοπος της Μητροπόλεως Μεγάρων και Σαλαμίνος.

(Διαδικτυακός οίκος Εκκλησίας της Ελλάδος, Ειδήσεις του Οκτωβρίου 2009).

Ήδη, πριν τις παραπάνω εκλογές, υπήρχαν στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, εκτός από τους 10 σχολάζοντες αρχιερείς, 12 τιτουλάριοι: Α.- οι τιτουλάριοι μητροπολίτες: 1) Ευρίπου κ. Βασίλειος, 2) Αχελώου κ. Ευθύμιος, 3) Χριστουπόλεως κ. Πέτρος, 4) Σταυροπηγίου Αλέξανδρος, 5) Αχαϊας κ. Αθανάσιος, 6) Βελεστίνου κ. Δαμασκηνός και 7) Κορωνείας κ. Παντελεήμων. Β.- οι βοηθοί επίσκοποι: 1) Διαυλείας κ. Δαμασκηνός, 2) Νεοχωρίου κ. Παύλος, 3) Μαραθώνος κ. Μελίτων και 4) θερμοπυλών κ. Ιωάννης και Γ.- ο τιτουλάριος επίσκοπος: 1) Φαναρίου κ. Αγαθάγγελος.

(Ημερολόγιον της Εκκλησίας της Ελλάδος του έτους 2009, σ. 298)

Μετά τις παραπάνω εκλογές, νομίζω ότι είναι απαραίτητο να προστρέξουμε στην ιστορική πορεία του θεσμού των τιτουλαρίων αρχιερέων και να προβληματισθούμε για το πόσο κρίνονται απαραίτητες οι προαγωγές αυτές για την Εκκλησία της Ελλάδος.

Στην Εκκλησία, μετά τον δ΄ αιώνα, εκτός από τους επισκόπους και χωρεπισκόπους εκείνους, που είχαν πραγματική ιεραρχική δικαιοδοσία, δηλαδή ποιμαντική εξουσία, υπήρχαν και οι επίσκοποι και χωρεπίσκοποι, που ήταν εξαρτώμενοι διοικητικά από τους επισκόπους των μεγάλων πόλεων.

Μετά το 641 τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από τις βαρβαρικές επιδρομές, στις «περιστατούμενες» Επαρχίες του Οικουμενικού Θρόνου ήταν πολλά και σοβαρά.

Η Εκκλησία για να μη αφήσει στο έλεος των κατακτητών και χωρίς επίσκοπο το χριστιανικό πλήρωμα των Επαρχιών αυτών και στηριζόμενη στον 37^ο Κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (691-692) και αργότερα στην 33^η Νεαρά του αυτοκράτορα Αλεξίου του Α΄ (1094), αναζήτησε εκκλησιαστικούς ποιμαντικούς τρόπους για να επιλύσει τόσο τα προβλήματα των Επαρχιών, που έγιναν άβατες «ως των εχθίστων κατεχομένων εχθρών», όσο και τις ανάγκες των αρχιερέων τους.

Έτσι ο Οικουμενικός Θρόνος της Κωνσταντινουπόλεως παραχώρησε «κατ’ επίδοσιν», σε πλησιόχωρους ή και απομεμακρυσμένους μητροπολίτες, αρχιεπίσκοπους και επίσκοπους, κάποιες Επαρχίες αλλά και Πατριαρχικές και Σταυροπηγιακές μονές «δίχα μέντοι της εν τω ιερώ συνθρόνω εγκαθιδρύσεως». Από δε του ιε΄ αιώνα, άρχισε η Εκκλησία να εκλέγει και να χειροτονεί τιτουλαρίους αρχιερείς με τίτλους «πάλαι ποτέ διαλαμψασών Επαρχιών», χωρίς να έχουν κυβερνητική εξουσία και θέση στο «Συνταγμάτιο των εν ενεργεία αρχιερέων» και τους ανάθετε έργο βοηθού επισκόπου ή ακόμα και διάφορες άλλες εκκλησιαστικές διακονίες.

Από τις αρχές σχεδόν του ιη΄ αιώνα ο θεσμός των τιτουλαρίων αρχιερέων γνώρισε διάφορες θέσεις και αντιθέσεις ως προς την κανονικότητά του. Υπήρξαν πατριαρχικές και συνοδικές Αποφάσεις (Τόμοι), που κατάργησαν το θεσμό, άλλες που περιέχουν κάποιους περιορισμούς και άλλες που επανέφεραν το αρχαίο αυτό εκκλησιαστικό έθος.

Η «κατ’ έθος παλαιόν» εκλογή των αρχιερέων αυτών, αποτελεί πράξη που δε στηρίζεται στους Κανόνες αλλά στο έθος ή το έθιμο της Εκκλησίας, που αποτελεί πηγή του Κανονικού Δικαίου και είναι έγκυρη η εκλογή τους όσο και των άλλων εν ενεργεία αρχιερέων. Φέρουν δε τον τίτλο «πάλαι ποτέ διαλαμψάσης επαρχίας» επειδή απαγορεύεται από τους Κανόνες η απολελυμένη χειροτονία.

Τούτο όμως δεν εμποδίζει την Εκκλησία να συμπεριλάβει στα θέματα της μέλλουσας να συνέλθει Μεγάλης των Ορθοδόξων Εκκλησιών Σύνοδο και το θέμα των τιτουλαρίων αρχιερέων. Έτσι η Διοικούσα Εκκλησία, μέχρις ότου συνέλθει η αναμενόμενη Μεγάλη Σύνοδος μπορεί νομίζω : α) να μη εκλέγει βοηθούς επισκόπους μητροπολιτών σε μεγάλες και πολυπληθείς μητροπόλεις, αλλά να τις διαιρεί και να δημιουργεί μικρότερου ποιμνίου μητροπόλεις, β) να μη εκλέγει βοηθούς επισκόπους για τις περιπτώσεις εκείνες, που οι μητροπολίτες αδυνατούν να εκτελούν τα καθήκοντά τους επειδή είναι γέροντες ή ασθενείς, αλλά να δίνει στους μητροπολίτες αυτούς, με τη συγκατάθεσή τους, τον τίτλο του «πρώην» της Επαρχίας που ποίμαινε και να εκλέγει στη θέση τους νέους ποιμενάρχες, γ) για τις περιπτώσεις εκείνες των Εκκλησιών, που αδυνατούν να συγκροτήσουν Σύνοδο από «εν ενεργεία» μητροπολίτες, να μπορούν να ιδρύουν νέες Επαρχίες με την απόσπαση τμήματος μεγαλυτέρων Επαρχιών και δ) να εκλέγει αρχιερείς με τίτλους «περιστατουμένων» Επαρχιών, που λόγω της ιστορικής τους σημασίας και συνεχείας, να εντάσσονται στο «Συνταγμάτιο» της Εκκλησίας και να αναγνωρίζονται ως «εν ενεργεία» Επαρχίαι για τη συγκρότηση της Συνόδου.

(Για περισσότερες πληροφορίες στο βιβλίο: Χρήστος Κ. Τσούβαλης, Οι τιτουλάριοι αρχιερείς του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Έκδοση αναθεωρημένη, «Περί Τεχνών», Πάτρα 2003, σ.σ. 398)