Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΟΚΑΘΟΛΙΚΩΝ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΟΚΑΘΟΛΙΚΟΙ ΣΥΖΗΤΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΑΦΟ ΓΙΑ ΤΟ «ΠΡΩΤΕΙΟ» ΤΟΥ ΠΑΠΑ

Η πορεία του θεολογικού διαλόγου και οι απόψεις των Ορθοδόξων

Του ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΒΙΚΕΤΟΥ

O επίσημος διάλογος Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών αποτελεί κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας. Ξεκίνησε ως διάλογος αγάπης με την άρση των αναθεμάτων το 1965 και συνεχίζεται ως θεολογικός διάλογος με σκοπό την δογματική και ευχαριστιακή ενότητα.
Την έναρξη του διαλόγου με τους Ρωμαιοκαθολικούς «επί ίσοις όροις» πρότεινε η Ορθόδοξη Εκκλησία κατά τη Β΄ Πανορθόδοξη Διάσκεψη, στη Ρόδο το 1963.
Από τη μεριά των Ρωμαιοκαθολικών, το πράσινο φως για τη συμμετοχή τους στη σύγχρονη οικουμενική κίνηση και κατά συνέπεια στους διαλόγους με την Ορθόδοξη Εκκλησία και τις άλλες ομολογίες, δόθηκε από τη Β’ Βατικάνειο Σύνοδο (1962).
Από το 1980 διεξάγεται, με διακοπή ορισμένων χρόνων στις αρχές του 2000, ο θεολογικός διάλογος και για το σκοπό αυτό έχει συσταθεί πολυμελής Μικτή Επιτροπή (ΜΕΘΔ), στην οποία συμμετέχουν με ίσο αριθμό Ορθόδοξοι Ιεράρχες από όλα τα Πατριαρχεία και τις Αυτοκέφαλες Εκκλησίες και Ρωμαιοκαθολικοί Επίσκοποι. Της Επιτροπής, η οποία αυτές τις μέρες συνέρχεται στην Πάφο, συμπροεδρεύουν από την πλευρά των Ορθοδόξων ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης και από Ρωμαιοκαθολικής ο καρδινάλιος Βάλτερ Κάσπερ.

Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη τη μεγαλύτερη ευθύνη για το σχίσμα της χριστιανοσύνης βαραίνει τη Ρώμη, η οποία με τη θεολογία του πρωτείου, αλλά και την είσοδο στην ιστορία του φαινομένου της Ουνίας απέκλειε στο παρελθόν κάθε δυνατότητα κοινωνίας.
Στο πλαίσιο του διαλόγου η Ορθόδοξη Εκκλησία, δια του συντονιστικού αυτής κέντρου, του Οικουμενικού Πατριαρχείου, εξαίροντας το οικουμενικό κύρος του Συμβόλου της Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως, έχει δηλώσει ευθύς εξ αρχής και χωρίς περιστροφές ότι «πάσα ένωσις δέον να στηρίζηται επί της κοινής πίστεως και ομολογίας της αρχαίας αδιαιρέτου Εκκλησίας των επτά Οικουμενικών Συνόδων και των οκτώ πρώτων αιώνων».
H συμμετοχή της Ορθοδοξίας στο διάλογο, η οποία αποφασίστηκε σε πανορθόδοξο επίπεδο και η συνέχιση του επαναβεβαιώθηκε από τη Σύναξη των Προκαθημένων στο ανέρι τον Οκτώβριο του 2008, δεν αποτελεί ιστορική ή άλλης φύσεως αναγκαιότητα, αλλά, συνέπεια των βασικών πτυχών της χριστιανικής θεολογίας.
Η οικουμενική διάσταση της Ορθοδοξίας, τονίζει ο καθηγητής – και νυν πρόεδρος - του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ κ. Πέτρος Βασιλειάδης απορρέει από τη ρητή εντολή και απαράβατη επιταγή «ίνα πάντες εν ώσιν» (Ιωαν. 17:21) καθώς και από την ακράδαντη πεποίθησή της ότι υπέρτατος στόχος της Θείας Οικονομίας είναι η ενότητα των πάντων. Για το όραμα αυτό, άλλωστε, «της των πάντων ενώσεως», επισημαίνει, αιώνες τώρα ακατάπαυστα δέεται η Ορθόδοξη Εκκλησία.

ΟΙ ΔΕΚΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΘΔ

Η Εκκλησία της Κύπρου συμμετέχει ενεργά στο διάλογο από την έναρξη του το 1980. Τότε την Εκκλησία της Κύπρου είχαν εκπροσωπήσει ο μακαριστός μητροπολίτης Μόρφου Χρύσανθος και ο θεολόγος κ. Μακάριος Παπαχριστοφόρου. Σήμερα στην ΜΕΘΔ την εκπροσωπούν οι μητροπολίτες Πάφου Γεώργιος και Κωνσταντίας Βασίλειος.

• Η πρώτη συνάντηση της ΜΕΘΔ έγινε στην Πάτμο και τη Ρόδο το 1980.

• Η δεύτερη στο Μόναχο, το 1982 και εξέδωσε το κείμενο με θέμα: «Το Μυστήριον της Εκκλησίας και της Ευχαριστίας υπό το φως του Μυστηρίου της Αγίας Τριάδος».

• Η τρίτη στο Κολυμπάρι των Χανίων, το 1984, με θέμα: «Πίστις, μυστήρια και ενότης της Εκκλησίας».

• Η τέταρτη στο Bari της Ιταλίας το 1987 με θέμα: «Πίστις, μυστήρια και ενότης της Εκκλησίας».

• Η πέμπτη στο Νέο Βάλαμο της Φινλανδίας, το 1988, με θέμα: «Το μυστήριον της ιερωσύνης εν τη μυστηριακή δομή της Εκκλησίας και ιδία η σπουδαιότης της αποστολικής διαδοχής δια τον αγιασμόν και την ενότητα του λαού του Θεού».

• Η έκτη στο Freising της Γερμανίας, το 1990, είχε ως αρχικό θέμα: «Εκκλησιολογικές και Κανονικές Συνέπειες της Μυστηριακής Φύσεως της Εκκλησίας – Συνοδικότα και Αυθεντία», αλλά, λόγω του φορτισμένου κλίματος εξαιτίας της ουνιτικής δράσης, η Μικτή Επιτροπή συζήτησε το θέμα της Ουνίας.

• Η έβδομη διεξήχθη στο Balamand του Λιβάνου, το 1993, με θέμα: «Η Ουνία, μέθοδος ενώσεως του παρελθόντος και η σημερινή αναζήτηση πλήρους κοινωνίας».

• Η όγδοη Συνέλευση συνήλθε στη Βαλτιμόρη Η.Π.Α., το 2000.

• Η ένατη στο Βελιγράδι το 2006 με θέμα: «Η θεολογία της κοινωνίας (πρωτείο τού Ρώμης και το συναφές ζήτημα των ανατολικών καθολικών εκκλησιών)».

• Η δέκατη στη Ραβέννα της Ιταλίας, το 2007, με θέμα: «Εκκλησιολογία και κανονικαί συνέπειαι της μυστηριακής φύσεως της Εκκλησίας, Εκκλησιαστική Κοινωνία, Συνοδικότης και Εξουσία».

ΤΙ ΘΑ ΣΥΖΗΤΗΘΕΙ ΣΤΗΝ ΠΑΦΟ

Θέμα της 11ης συνάντησης , που πραγματοποιείται στην Πάφο από τις 17 μέχρι τις 23 Οκτωβρίου είναι: «Ο ρόλος του επισκόπου Ρώμης εν τη κοινωνία όλων των Εκκλησιών».
Επομένως στη συνάντηση της ΜΕΘΔ στην Πάφο θα μελετηθεί και θα εξεταστεί:
α) Η μετά το σχίσμα διαδι­κασία σύγκλησης λειτουργίας και αποδοχής των αποφάσεων των Οικουμε­νικών Συνόδων "Εν τη αυστηρά εννοία του όρου".

β) Η θέ­ση και ο ρόλος του Επισκόπου Ρώμης, ως "πρώτου" μεταξύ των πα­τριαρ­χών και "εν τη κοινωνία όλων των Εκκλησιών και

γ) Η ερ­μηνεία βιβλικών και λοιπών κειμένων σχετικά με την εφαρμογή και την άσκη­ση του "πρωτείου" στα πλαίσια της "Παγκόσμιας Εκκλησίας".

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΟΥΝΙΑΣ

Μεταξύ 200ο και 2006 ο διάλογος διακόπηκε, λόγω του ζητήματος της Ουνίας. Ο Μητροπολίτης Κωνσταντίας Βασίλειος αναφέρει ότι μετά τις πολιτικές ελευθερίες στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και την «απροκάλυπτη πολιτική του Βατικανού με την άσκηση προσηλυτισμού σε βάρος των Ορθοδόξων λαών αυτών των χωρών με την προαγωγή της Ουνίας επήλθε σοβαρή ρήξη, η οποία οδήγησε στη διακοπή του διαλόγου».
Η προαγωγή της Ουνίας συνεχίστηκε παρά την κοινή δήλωση (1990) της ΜΕΘΔ στο Freising της Γερμανίας με την οποία χωρίς να παραβλέπεται η θρησκευτική ελευθερία των Ουνιτών απορρίφθηκε ομόφωνα η μέθοδος της Ουνίας ως τρόπος ένωσης, γιατί δεν συνάδει με την Εκκλησιολογία.
Το 1992 η Σύναξη των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών στο Φανάρι διαπιστώνει με θλίψη ότι «ορισμένοι κύκλοι εντός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας προβαίνουν σε ενέργειες εντελώς αντίθετες προς το πνεύμα του διαλόγου, της αγάπης και της αληθείας».
Ο Κωνσταντίας Βασίλειος σημειώνει ότι η Σύναξη των Προκαθημένων του 1992 ήταν πολύ προσεκτική για το μέλλον του διαλόγου και δεν θέλησε να εγκλωβίσει την Ορθόδοξη Εκκλησία με μια απόφαση απόρριψής του.
Τελικά το θέμα της Ουνίας φαίνεται ότι έμεινε να εξεταστεί για αργότερα και το 2006 ο διάλογος επαναλήφθηκε με συνάντηση της ΜΕΘΔ στο Βελιγράδι και θέμα την «εκκλησιαστική κοινωνία της συνοδικότητας και της αυθεντίας», δηλαδή το κρίσιμο ζήτημα του «Πρωτείου».
Ο καθηγητής της Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πέτρος Βασιλειάδης επισημαίνει ότι «στο διάλογο πηγαίνουμε όχι για να ομολογήσουμε την ορθοδοξία μας, αλλά για να συνδράμουμε συνεργικά στο έργο του Αγίου Πνεύματος». Σύμφωνα με τον ίδιο κριτήριο του διαλόγου δεν μπορεί να είναι άλλο, παρά η πιστότητα στην αυθεντική Αποστολική παράδοση, με άλλα λόγια η αυθεντική Εκκλησιολογία.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΡΑΒΕΝΝΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Σφοδρές αντιδράσεις εκ μέρους Ορθοδόξων άρχισαν να εκδηλώνονται από το 2007 μετά το κείμενο της Ραβέννας. Οι αντιδράσεις αυτές κυρίως στην Ελλάδα εντείνονται λόγω της συνάντησης της ΜΕΘΔ στην Κύπρο.
Ο Μητροπολίτης Κωνσταντίας Βασίλειος αναφέρει σχετικά με το Κείμενο της Ραβέννας ότι « κέντρο κατανοήσεώς του είναι ο 34ος Αποστολικός Κανόνας, ο οποίος παρατίθεται στην παρ. 24. Με το κείμενο της Ραβέννας επιτυγχάνεται η αποδοχή εκ μέρους των Ρωμαιοκαθολικών της ιστορικής και εκκλησιολογικής πραγματικότητας, ότι δηλαδή η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ήταν μία τοπική Εκκλησία, όπως οι λοιπές κατά τόπους Εκκλησίες, ή όπως έχει λεχθεί το Πατριαρχείο της Δύσεως».
Επίσης ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος, καθηγητής Πανεπιστημίου και εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος μεταξύ άλλων επισημαίνει αναφορικά με τα Κείμενα της ΜΕΘΔ ότι «δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει, ότι αποτελούν επιμέρους τμήματα ή μέρη μιας ευρύτερης διαδικασίας αποδοχής (reception), αφού θα πρέπει να ελεχθούν, να αξιολογηθούν και να εφαρμοστούν από το εκκλησιαστικό πλήρωμα, το «consensus fidelium», να περάσουν δηλαδή μέσα από το θεολογικό προβληματισμό και την δοκιμασία ολοκλήρου του εκκλησιαστικού σώματος, ως ευχαριστιακής κοινότητας, όπου τα Κείμενα θα αποδεσμευτούν από τον «μονό-λογο» των Θεολογικών Επιτροπών. Αυτό όμως είναι το επόμενο και το σημαντικότερο στάδιο του Θεολογικού Διαλόγου».
Οι ένθερμοι συντάκτες "Ομολογιών πίστεως", επισημαίνει ο κ. Χρυσόστομος, δεν είναι δυνατόν να δρουν ως αυτονομημένα άτομα ή εκκλησιαστικές μονάδες, μάλιστα εν ονόματι του "Λαού του Θεού", ερήμην του Λαού του Θεού και επί τη βάσει κριτηρίων της λεγόμενης λαϊκής τους έκφρασης, "ενσυνειδήτως" ή "ασυνειδήτως", ή της αποκλειστικότητας μιας αόρατης αυθεντίας, με αποτέλεσμα να θεωρούν τους εαυτούς τους, ότι εκφράζουν την απόλυτη "εκκλησιαστική συνεί­δηση".
Ωστόσο ο καθηγητής Δογματικής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Δημήτριος Τσελεγγίδης διατυπώνει έντονη κριτική διάθεση στο κείμενο της Ραβέννας, υποστηρίζοντας πως σε αυτό «η Ορθόδοξη Εκκλησιολογία επεκτείνεται και εφαρμόζεται ανεπίτρεπτα και στους ετεροδόξους».
Αυτό, σύμφωνα με τον καθηγητή Τσελεγγίδη, γίνεται «απροϋπόθετα, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι υφιστάμενες δογματικές διαφορές, πράγμα που νομιμοποιεί εκκλησιολογικά την ετεροδοξία και την εξισώνει με την Ορθοδοξία».
Ως εκ τούτου και με βάση πάντα τη διατύπωση του κειμένου της Ραβέννας, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η βάση του διαλόγου, «θεολογικώς κρινόμενη, είναι δυστυχώς, τελείως εσφαλμένη», υποστηρίζει ο καθηγητής Τσελεγγίδης και προσθέτει ότι ο Θεολογικός Διάλογος οδήγησε ήδη τη Μικτή Επιτροπή σε κατάθεση 10 κοινών Κειμένων, χωρίς τις παραπάνω προϋποθέσεις, «αφού σε κανένα κοινό Κείμενο δεν γίνεται λόγος για σαφή καταδίκη των καινοφανών δογμάτων του Ρωμαιοκαθολικισμού, όπως λ.χ. του Filioque».
To «πρωτείο» προβάλλεται από τον Πάπα ως υπέρτατη διοικητική εξουσία σ’ ολόκληρη την χριστιανική Εκκλησία. Την εξουσία αυτή προσπάθησε να θεμελιώσει η Ρ/Κ Εκκλησία πάνω σε μια πλαστή θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο Απόστολος Πέτρος ήταν η κεφαλή των Αποστόλων και, βάσει της θεωρίας αυτής, το προνόμιο αυτό μετέδωσε στον επίσκοπο της Ρώμης, στην οποία υπήρξε πρώτος επίσκοπος. Ετσι, λένε οι Ρωμαιοκαθολικοί, η Εκκλησία πρέπει να αναγνωρίζει τον Πάπα ως κεφαλή της και τοποτηρητή του Χριστού στη γή. Οι απόψεις αυτές των Ρωμαιοκαθολικών, όπως υπογραμμίζει ο καθηγητής του Τσελεγγίδης είναι βιβλικά και ιστορικά αστήρικτες.
Εξάλλου, σοβαρό πρόβλημα αποτελεί η Οδηγία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας του 2007 , σύμφωνα με την οποία «μόνο αυτή εξασφαλίζει σωτηρία των πιστών, διότι είναι εκείνη που ίδρυσε ο Ιησούς Χριστός».

ΤΟ «ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ»

Ο κ. Θανάσης Παπαθανασίου, δρ. Θεολογίας και διευθυντής του περιοδικού «ΣΥΝΑΞΗ» επισημαίνει στον «Φ» ότι οι η προβληματική των διαλόγων δεν έχει "κατέβει" στους πιστούς. «Εκεί (στους χώρους των πιστών) δεσπόζει μια εσωστρεφής αυτάρκεια, πέραν του ορίζοντα της οποίας όλα είναι στραβά και δαιμονικά. Έτσι, εμφανίζεται το προβληματικό φαινόμενο, οι υποστηρικτές της "Ομολογίας" να συγκροτούν έναν χώρο περίπου φονταμενταλισμού και αλαζονικής ορθοδοξίας, όμως κινητοποιούν δυνάμεις από τα κάτω», αναφέρει.
Επίσης, εκτιμά ότι δημιουργείται ένα «εκκλησιολογικό έλλειμμα», γιατί, όπως υποστηρίζει, η ποιμαίνουσα Εκκλησία δεν έχει στην οπτική της τη συμμετοχή των πιστών στους διαλόγους.

Οι σημαντικές διαφορές μεταξύ Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού

1. Βασική δογματική διαφορά είναι η περί της Εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος διδασκαλία- η προσθήκη δηλαδή στο Σύμβολο της Πίστεως (Πιστεύω-Credo) της φράσης: Ex Patre Films que (Filioque).
2. Η διδασκαλία περί της Ασπίλου Συλλήψεως της Θεοτόκου. Η Παναγία δεν έφερε το στίγμα του προπατορικού αμαρτήματος.
3. Κατά την πατερική ερμηνεία του πρωτείου αληθείας, κάθε επίσκοπος ή προκαθήμενος εκκλησίας, είναι πρώτος μεταξύ ίσων Primus inter pares. Το πρωτείον αληθείας μεταβλήθηκε από τους ΡΚ σε «πρωτείον εξουσίας» και οδηγεί στην ιδέα του «πρωτείου» του Πάπα Ρώμης, ανάμεσα στους άλλους προκαθημένους των Εκκλησιών.
4. Episcopus universalis: Ο Πάπας της Ρώμης θεωρεί τον εαυτό του, ως παγκόσμιο επίσκοπο, ο οποίος αποφαίνεται αλάθητα «Infallibilitatus Papae!».
5 . Λειτουργικές διαφορές: Χρήση άζυμου άρτου κατά τη Θεία Λειτουργία. Η απόλυτη αγαμία του κλήρου κ.α.