Βερολίνο, Πάτρα, Πράγα...

Διαβάζω στα σημερινά Νέα το Ημερολόγιο Συνόρων του Γκαζμέντ Καπλάνι:

Το Βerlin Ηauptbahnhof, ο κεντρικός σιδηροδρομικός σταθμός του Βερολίνου, είναι από τα πιο μοντέρνα κτίρια στην Ευρώπη. Κάνει όμως τέτοιο ψόφο που δεν έχω καμία διάθεση να απολαύσω την αρχιτεκτονική του. Περιμένω με ανυπομονησία το τρένο για Πράγα...

ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ το χιονισμένο τοπίο ανάμεσα στο Βερολίνο και την Πράγα, διαβάζω ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ελλάδα. «Μουσαφεράτ» ο τίτλος του. Στα αφγανικά «μουσαφεράτ» σημαίνει περαστικός, προσωρινός, αυτός που δεν μπορεί να ριζώσει πουθενά, που δεν τον αφήνουν να ριζώσει πουθενά. Το «Μουσαφεράτ» του Βασίλη Λαδά είναι ένα βιβλίο-μαρτυρία για τον καταυλισμό των προσφύγων στην Πάτρα. Την ημέρα του Καρναβαλιού, όταν οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης προσπαθούν να βρουν την κατάλληλη μεταμφίεση, οι Αφγανοί πρόσφυγες προσπαθούν να μεταμφιεστούν και αυτοί, να κρυφτούν σε κάποιο φορτηγό, στο αμπάρι κάποιου πλοίου, να περάσουν απέναντι, στη Δύση. Το πέρασμα των συνόρων είναι το δικό τους Καρναβάλι, όπου παίζουν τη ζωή τους κορόνα- γράμματα. «Φτωχοί λαθρεπιβάτες πάνω στις φτερούγες των πουλιών την ώρα που πέφτουν χτυπημένα». Είναι πολλοί εκείνοι που δεν θέλουν να υπάρχει ο καταυλισμός. Αρχές, περίοικοι, δημοσιογράφοι. Γι΄ αυτό έχουν αφήσει τους Αφγανούς πρόσφυγες στο έλεος της μοίρας και της πείνας. Όταν πριν από έναν χρόνο ήθελαν να τους διώξουν οριστικά από εκεί, οι πρόσφυγες κατέβηκαν στον δρόμο σε μια διαδήλωση που εξέπληξε την Πάτρα. Διαβάζω από το βιβλίο: «Η διαδήλωση πέρασε δίπλα από τις στοές των οδών Κορίνθου, Κολοκοτρώνη, Αγίου Νικολάου και Ερμού. Σχεδιάστηκαν έτσι, από το 1829, για να προστατεύουν τους πεζούς από τη βροχή. Οι Κολοκοτρώνη, Αγίου Νικολάου και Ερμού οδηγούν στο λιμάνι. Στις στοές αυτές, από το 1899 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1920, με μια κουβέρτα τυλιγμένοι, κοιμόντουσαν μετανάστες για Αμερική και μερικοί για Βραζιλία. Χωριατόπαιδα ήσαν, Ραχήλ, της Πελοποννήσου, της Ρούμελης, της οθωμανικής Ηπείρου, Αλβανίας, Μακεδονίας. Πολλοί αποκτούσαν νόμιμα χαρτιά. Τους περιμάζευαν επιδέξιοι γυρολόγοι ατζέντηδες και τους έφερναν κατά ομάδες. Θα πέρναγαν ιατρικές εξετάσεις, λοιμοκαθαρτήριο, θα κοιμόντουσαν στο υπνωτήριο-στάβλο της εφοπλιστικής εταιρείας κι αν εγκρίνονταν θα επιβιβάζονταν, σαν αγέλη, στα μεγάλα καράβια που από το Τριέστι έφθαναν Αμερική. Όσοι δεν είχαν την υψηλή προστασία των ατζέντηδων και της Αστερόεσσας, όσοι απορρίπτονταν στις εξετάσεις και επέμεναν στο ταξίδι του ονείρου και της ανάγκης κάτω από τις στοές έπεφταν για ύπνο, έχεζαν και κατουρούσαν όπου έβρισκαν, όπως οι ανήλικοι γαβριάδες του λιμανιού, άστεγοι κι αυτοί γεμάτοι ψείρες, ψύλλους και κοριούς, σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής. Δεν ήσαν μόνο Έλληνες. Ιδίως στα ταραγμένα χρόνια των πολέμων 1912-1922, κατέφθαναν και Αλβανοί και Άραβες και Σύριοι και Αρμένιοι, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Ισραηλίτες. Έτσι γράφει η εφημερίδα της εποχής εκείνης. Ακούστηκαν σε πολλές γλώσσες βρισιές, αναθέματα και το καληνύχτα κάτω απ΄ τις στοές. Οι λαθραίοι πλήρωναν και τότε δουλέμπορους και απατεώνες για πλαστά διαβατήρια και εισιτήρια ή για να τους κρύψει τάχα ο πλοίαρχος. Και τότε εφορμούσαν στα καράβια και περίμεναν αρόδο έξω απ΄ το λιμάνι. Έγραφε η εφημερίδα: “Προχθές δύο λέμβοι πλήρεις μεταναστών, εξ εκείνων των οποίων απαγορεύεται η αναχώρησις, άμα το ατμόπλοιον Αρκαδία εξήρχετο του λιμένος, επλησίασαν αυτό και μετανάσται, καίτοι το πλοίον ευρίσκετο εις κίνησιν, ανηρτήθησαν εκ της ετέρας των πλευρών του και έμειναν εκεί κρεμασμένοι ενώ τα κύματα τους έβρεχαν. Οι λεμβούχοι εφώναζαν εις τον πλοίαρχον να τους ανασύρει. Αλλ΄ ο πλοίαρχος έλεγε ότι δεν θα επιτρέψη σε κανέναν να ανέλθη. Τι επηκολούθησεν δεν εγνώσθη διότι το πλοίον απεμακρύνθη με τους μετανάστες κρεμασμένους. Ένας άλλος ανακαλύφθηκε μέσα σ΄ ένα μπαούλο”. Δεν μάθαμε τι έγιναν οι κρεμασμένοι, μπορεί να πνίγηκαν, μπορεί να επέστρεψαν στην Πάτρα από τον επόμενο σταθμό του καραβιού. Έχουν περάσει πολλοί Έλληνες παράνομα στη Δύση μ΄ ένα καράβι σαν τα σημερινά. Γλίτωναν από τη φτώχεια ή τις δικτατορίες. Αλλά και πολλοί ξένοι αποβιβάσθηκαν χωρίς χαρτιά στο λιμάνι. Ωραίοι Ιταλοί αναρχικοί και όμορφα κορίτσια κυνηγημένα από τους Βουρβόνους. Όλους αυτούς τους παράνομους τους καλοδέχτηκε η Ιστορία, εις πείσμα των Νομαρχών, των Δημάρχων και των χωροφυλάκων. Η Ιστορία τους θεωρεί ταξιδιώτες με διαβατήριο τον ρεμβασμό στα μάτια και ανθρώπους της ανάγκης με την αποφασιστικότητα στο βλέμμα τους. Η θάλασσα δεν ξεχωρίζει παράνομους και νόμιμους. Την Ιστορία την γράφουν οι μετανάστες, η κάθοδος των Δωριέων, η έξοδος των Εβραίων, ο αποικισμός της Αμερικής»...

ΦΘΑΝΟΥΜΕ στη Δρέσδη. Η πόλη ισοπεδώθηκε από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάθε χρόνο, στην επέτειο των βομβαρδισμών, οι νεοναζί μαζεύονται και διαδηλώνουν στη Δρέσδη. Φέτος έκαναν την πιο ογκώδη διαδήλωση από το τέλος του Πολέμου. Η Δρέσδη βρισκόταν στην Ανατολική Γερμανία και μετά την πτώση του Τείχους οι νεοναζί κάνουν θραύση, με επιθέσεις ενάντια στους ξένους, βεβηλώσεις εβραϊκών τάφων, κηρύγματα υπέρ της καθαρότητας της αρίας φυλής. Διαβάζουν το «Αγών μου» και ονειρεύονται ξανά μάχες οι νεοναζί, για την επικράτηση του ψηλού, κατάξανθου, με γαλανά μάτια ανθρώπου, αν και ο δάσκαλός τους, ο Αδόλφος Χίτλερ, ήταν κοντός και με καστανά μαλλιά... Από το παράθυρο του τρένου κοιτάω το μεγάλο τζαμί της Δρέσδης. Στο κάθισμα δίπλα μου κάθεται ένα ζευγάρι. Κατάξανθη εκείνη, μελαψός εκείνος. Χαμογελούν και φιλιούνται. Με τέτοιες σκηνές οι νεοναζί παθαίνουν απανωτά εγκεφαλικά. Η Γερμανία αλλάζει, η Ευρώπη αλλάζει. Οι διαφορετικές καταγωγές σμίγουν, ερωτεύονται, συνυπάρχουν. Όσο και να φωνάξουν οι μισαλλόδοξοι, είναι μια ανεπίστρεπτη διαδικασία. Επιστρέφω ξανά στο βιβλίο: «Ιούνιο φθάνει στον καταυλισμό και κοιμάται με τους άλλους οκτώ σε καλύβι και ο Ραχίμ, Ιρανός. Δηλώνει Αφγανός, γιατί έτσι δεν μπορεί να απελαθεί. Ο πατέρας του, στρατιωτικός, εξαφανίσθηκε όταν ήταν δέκα χρονών. Η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε, με τον άνδρα της έφυγαν για Δανία. Εκεί απέκτησαν μια κόρη. Ο Ραχίμ, όπως λέει, έμεινε με τους παππούδες του σε πόλη της κεντρικής Περσίας. Στα είκοσι έξι του πήρε τον ανάποδο δρόμο του μεταξιού για να φθάσει στη Δανία. Στην Αθήνα έμπλεξε με συμμορία Ιρακινών και Ιρανών που τον απήγαγαν μόλις έμαθαν πως έχει μητέρα στη Δανία. Ζήτησαν λύτρα. Η μάνα του, ο πατριός του και η αδελφή του ήρθαν με το αυτοκίνητό τους και τα διαβατήριά τους στην Αθήνα, πλήρωσαν τα λύτρα και τον πήραν να τον βγάλουν παράνομα από το λιμάνι της Πάτρας. Τους έπιασαν. Μάνα και γιος, απελπισμένοι, χίμηξαν κατά των λιμενικών. Καταδικάσθηκαν. Το αυτοκίνητο κατασχέθηκε. Οι Δανοί έφυγαν για τη Δανία. Ο Ραχίμ έμεινε εδώ. Ως Αφγανός δεν μπορεί να απελαθεί. Ο δρόμος του τον οδήγησε στον καταυλισμό. Εκεί περιμένει την τύχη του με ένα σκουλαρικάκι στο αριστερό αυτί».

ΑΦΗΝΩ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ. Πλησιάζουμε στα σύνορα με την Τσεχία. Νυστάζω και σκέφτομαι να κοιμηθώ. Για να κρύψω τα μάτια από το φως, τραβάω τον σκούφο πάνω στα μάτια... Με ξυπνούν δυο αστυνομικοί. Στέκονται πάνω από το κεφάλι μου, ψηλοί και εύσωμοι, σαν παίκτες ράγκμπι. Μου ζητούν τα χαρτιά. Με πιάνει πάλι εκείνος ο παρανοϊκός φόβος μήπως έχω χάσει το διαβατήριό μου. Το βρίσκω και τους το δίνω. Το βλέπουν, το ξαναβλέπουν, διαπιστώνουν ότι είναι εντάξει, μου το δίνουν πίσω, ευγενικά. Ο ένας μάλιστα προσπάθησε να χαμογελάσει, αλλά δεν του βγήκε. Εκείνοι φεύγουν, εγώ βλέπω αμήχανα γύρω μου. Είμαι ο μόνος που ήλεγχαν. Το μελαψό αγόρι ίσως καταλαβαίνει την αμηχανία μου. Μου χαμογελά. Μου δίνει να καταλάβω με μια χειρονομία ότι είδαν τον σκούφο πάνω στα μάτια και τους φάνηκα ύποπτος. Τον κοιτάω και εκπλήσσομαι. Έχει και αυτός σκουλαρίκι στο αριστερό αυτί, σαν τον Ραχίμ στον καταυλισμό των Αφγανών προσφύγων της Πάτρας. Το τρένο έχει περάσει ήδη στην Τσεχία. Δεν κατάλαβα πότε περάσαμε τα σύνορα. Κοιμόμουν...

Η φωτογραφία είναι του Γιώργου Πουταχίδη από τον καταυλισμό των προσφύγων στην Πάτρα.