ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ

Αναδημοσιεύω, φίλοι μου, άρθρο της καθηγήτριας Μερόπης Αναστασιάδου, από το σημερινό φύλλο της εφημερίδας Απογευματινή Κωνσταντινουπόλεως, με τίτλο: Βαρθολομαίος και "Χρόνος": Τα πράσινα μονοπάτια του οικουμενισμού.

«Τιμή μας».
Με τη λακωνική αυτή έκφραση δέχτηκε το Φανάρι τη διάκριση που απένειμε, τον Απρίλιο 2008, το αμερικανικό π ε ρ ι ο δ ι κ ό ΤΙΜΕ («Χρόνος») στον Οικουμενικό Πατριάρχη συμπεριλαμβάνοντάς τον ανάμεσα στις εκατό προσωπικότητες «με τη μεγαλύτερη επιρροή» στον κόσμο. Σ’ ένα σύντομο σημείωμα παρουσίασης του τιμώμενου, ο αρχιεπίσκοπος του Canterbury τονίζει τη στράτευση και τους αγώνες του Βαρθολομαίου Α΄ για το περιβάλλον. «Όσο κανένας άλλος θρησκευτικός ηγέτης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης πέτυχε να αποδείξει την πνευματική διάσταση του περιβαλλοντικού ζητήματος. Η προστασία και η διάσωση του πλανήτη αποτελούν τους κύριους άξονες του πνευματικού του οράματος», υπογραμμίζει ο αρχηγός της αγγλικανικής Εκκλησίας. «Ο γενναίος αυτός και οραματιστής κληρικός έδωσε εντελώς νέα σημασία και περιεχόμενο στον πανάρχαιο τιμητικό τίτλο [του ΠατριάρχηΚΠ]• το έργο του θέτει ξεκάθαρα στην ημερήσιά μας διάταξη το ζήτημα της πνευματικής μας ευθύνης για τον κόσμο στον οποίο ζούμε».
Ο αγώνας του Βαρθολομαίου Α΄ για το περιβάλλον έχει αναμφισβήτητα παιδαγωγικό χαρακτήρα. Στόχος; Η αφύπνιση των συνειδήσεων, η κατανόηση από όλους τους ανθρώπους (κι όχι μόνο από πολιτικούς και δ ι α ν ο ο ύ μ ενους!) ότι η διαφύλαξη της σχέσης με τη φύση και η διάσωση των περιβαλλοντικών ισορροπιών είναι προϋποθέσεις επιβίωσης και όχι πολυτέλεια. Πεπεισμένος ότι η οικολογική κρίση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με τεχνικά μέσα, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μάχεται για τη διαμόρφωση ενός αισθήματος κοινής ευθύνης απέναντι στο περιβαλλοντικό ζήτημα. «Παρόλο που ο κίνδυνος της καταστροφής αφορά το σύνολο της ανθρωπότητας, οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα είναι επώδυνα δραματικές για τους πιο ενδεείς»: μήνυμα ξεκάθαρα και έντονα πολιτικό. Η αδιαφορία και κατ’ επέκταση η κακοποίηση της φύσης είναι αποτέλεσμα του άκρατου υλισμού, της θήρας του εύκολου κέρδους, της διόγκωσης του ανθρώπινου εγωισμού, της αποθέωσης του ατομικισμού. Η κατάκτηση μιας «άνετης ζωής», επίτευγμα κατεξοχήν του 20ου αιώνα, πραγματοποιήθηκε χωρίς ιδιαίτερη προηγούμενη σκέψη και μέριμνα για το περιβάλλον. Κατά την ξέφρενη κούρσα τους προς απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών, οι πολίτες του λεγόμενου Δυτικού κόσμου, όπου πρόοδος και τεχνολογία είναι όροι ταυτόσημοι, φαίνεται να ξέχασαν, όπως έχει επανειλημμένα επισημάνει ο Πατριάρχης ΚΠ, «ότι τη γη δεν την κληρονόμησαν από τους γονείς τους, αλλά τη δανείστηκαν από τα παιδιά τους».

Η διάκριση του ΤΙΜΕ αποτελεί μια ελάχιστη αναγνώριση των πολυάριθμων πρωτοβουλιών που έχει ήδη αναλάβει ο Οικουμενικός Πατριάρχης στον τομέα αυτό. Παράλληλα όμως, μέσω του τιμώμενου Βαρθολομαίου, τονίζεται η επείγουσα ανάγκη που αντιπροσωπεύει πια για το μέλλον του πλανήτη αυτή η συνειδητοποίηση της κοινής μοίρας των ανθρώπων. Last but not least, έμμεσα, όσο και ξεκάθαρα, υπογραμμίζεται η οικουμενική διάσταση του μηνύματος και του έργου του Πατριάρχη. Η προστασία της γης είναι υπόθεση όλων μας, ανεξάρτητη από θρησκευτικές υπαγωγές, πολιτισμικές ταυτότητες, φυλετικές διακρίσεις… Επιπλέον, δεν χρειάζονται ειδικές γνώσεις για να κατανοήσει κανείς ότι, έτσι όπως εξελίχθηκε, η σχέση με τη φύση έχει μεταβληθεί σε μείζον πολιτικό ζήτημα, στο βαθμό που μπορεί να επηρεάσει τις κοινωνικές ισορροπίες και να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτα εκρηκτικές καταστάσεις. Μέσω του έγκριτου ΤΙΜΕ, ο αμερικανικός κόσμος χαιρετίζει λοιπόν τον «πράσινο πατριάρχη», που κατέστησε προφανή το συσχετισμό θρησκείας και οικολογικής συνείδησης.

Η οικολογία δεν αποτελεί βέβαια το μοναδικό μέτωπο του Βαρθολομαίου Α΄.

Οι προσπάθειές του για την επανασυγκρότηση του χριστιανικού μωσαϊκού, αλλά και η δυναμική συμμετοχή του Φαναρίου στο διάλογο με τους «άλλους», ιδιαίτερα με το ισλάμ και τον ιουδαϊσμό, σηματοδοτούν επίσης τη δεκαεξάχρονη ήδη πατριαρχεία του. Οικουμενικό όραμα και προστασία του περιβάλλοντος είναι άλλωστε αλληλένδετα. Η αναζήτηση κοινών τόπων ανάμεσα σε ανθρώπους διαφορετικών θρησκευτικών και πολιτισμικών οριζόντων, η συμβίωση με τους «άλλους» μέσα σε ένα πλαίσιο αμοιβαίου σεβασμού κι αγάπης, η ακύρωση των συνθηκών συγκρούσεων μέσω της διαφύλαξης του οικοσυστήματος, η κατάργηση του φάσματος του πολέμου και – εν τέλει - η ειρήνη είναι η ουσία και ο στόχος της οικουμενικότητας όπως την εννοεί ο Βαρθολομαίος.
Ωστόσο, για τους ομόγλωσσους κι ομόθρησκούς του, ο Πατριάρχης ΚΠ αντιπροσωπεύει και κάτι περισσότερο –που η υπερατλαντική κοινή γνώμη δεν είναι ίσως σε θέση να «μοιραστεί». Για τους ορθόδοξους Έλληνες της Ελλάδας ή της διασποράς και ιδιαίτερα για τους Ρωμηούς συμ-Πολίτες του, ο κατά κόσμο Δημήτρης Αρχοντώνης, συνεχίζοντας την πορεία των προκατόχων του, είναι αυτός που τους επέστρεψε λίγη από τη χαμένη τους περηφάνια έπειτα από δεκαετίες διαδοχικών τραυματισμών. Η ευθύτητα του λόγου του, η σαφήνεια των δηλώσεων του προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα έκπληξης αλλά και ανύψωσης. «Όσο περνούν τα χρόνια, τόσο λιγότερο μασάει τα λόγια του, δεν έχει δράμι ραγιαδισμό στο αίμα του», παρατηρεί ένας από τους Ρωμηούς που παρακολουθούν από κοντά τα δρώμενά του. Σ’ αυτόν το ραγιαδισμό που δεν έχει αλλά που θα μπορούσε να έχει αναπτύξει βρίσκεται ίσως, παραδόξως, το κλειδί της οικουμενικής πεποίθησης που χαρακτηρίζει το Βαρθολομαίο. Επειδή μεγάλωσε σε μια κοινωνία που, αν και είχε κάνει την επιλογή της πολιτισμικής ομοιογένειας, συνέχιζε να κουβαλά τη μνήμη μιας μακραίωνης (βυζαντινής και οθωμανικής) πολυφωνικότητας, ο σημερινός Πατριάρχης ΚΠ έχει τη δυνατότητα να επικοινωνεί όχι μόνο με τους «όμοιούς»του, αλλά και να συμπορεύεται με όσους ακολούθησαν άλλες διαδρομές, σε άλλους τόπους. Πέρα από μια χαρισματική ατομικότητα, η πολιτισμική καταγωγή και τα βιώματα μιας παιδικής ηλικίας μέσα στη σύνθετη ακόμη τουρκική πραγματικότητα της δεκαετίας του 1950 υπήρξαν πιθανόν παράγοντες καθοριστικοί για τον προσανατολισμό της προσωπικής του πλεύσης.
Η πράσινη όψη δηλαδή του διακριθέντος από το ΤΙΜΕ ιεράρχη είναι μια μόνο διάσταση της πολύπλευρης προσφοράς του. Το επίκεντρο της σκέψης, το «δια ταύτα» του έργου του Βαρθολομαίου παραμένει ο άνθρωπος. Ο (κάθε) άνθρωπος. Σε συνύπαρξη με τη φύση.

Αρμονικά ενταγμένος στο περιβάλλον που του χάρισε ο δημιουργός του. Η φύση και όσα τη συνθέτουν δεν είναι εξάλλου άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορία του χριστιανισμού; Αυτή η συμβίωση, που κερδίζεται με το σεβασμό και τη διατήρηση (προς μεταβίβαση στις επόμενες γενιές) της οικολογικής κληρονομιάς, δεν εγγυάται άλλωστε ειρήνη και μακαριότητα για το σύνολο των έμψυχων και έλλογων κατοίκων του πλανήτη; Με συνέπεια και λογική αλληλουχία, η πνευματική διαδρομή του Βαρθολομαίου Α΄ οδηγεί, χωρίς παρακάμψεις, στον οικουμενισμό.

Ο σεβαστός και πεφημισμένος ιστολόγος π. Παναγιώτης Καποδίστριας, αναδημοσιεύει το παραπάνω κείμενο στα Κεφάλαια Θεολογίας του Περιβάλλοντος, που αποτελούν μια σημαντική καταγραφή και των οικολογικών πρωτοβουλιών του Οικουμενικού Πατριάρχου.