ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ, ΓΛΩΣΣΑ

ΟΤΑΝ Ο ΘΕΟΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ
Αλέξανδρος Κατσιάρας και Μάρω Βαμβουνάκη
Ανθολόγηση 2η σχολιασμένη

Μ: Εκκλησία και ιδεολογία: ποιά είναι η γνώμη σου;

Α: Για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα ο γάλλος φιλόσοφος Deshutt de Tracy αναφέρει τον όρο λέγοντας: « Η ιδεολογία είναι ένα σύστημα πεποιθήσεων, αρχών, και ιδεών πάνω στο οποίο στηρίζεται οποιαδήποτε κρατική εξουσία». [...] Το χρονικό της ταύτισης της Εκκλησίας με την ιδεολογία είναι παλιό. Η πίστη καταντά ιδεολογία όταν γίνεται ένα «πρέπει», μια «αρχή», μια απρόσωπη ιδέα, ένα σύστημα ιδεών, ένα σύνολο ή υποσύνολο αρχών και στοιχείων που ο κάθε άνθωπος οφείλει να τα αποδέχεται και να συμμορφώνεται σύμφωνα με αυτά, έξω από την προσωπική σχέση. Η πίστη παύει να έχει ως περιεχόμενο την αγάπη και την ελευθερία. Η έκπτωση της Εκκλησίας σε ιδεολογία φαίνεται στον υπερτονισμό του δογματικού στοιχείου της, δηλαδή θεωρείται επαρκής η εγκεφαλική προσέγγιση της διδασκαλίας της Εκκλησίας. [...] Η ταύτιση της εκκλησιαστικής ζωής με την εκμάθηση της δογματικής διδασκαλίας οδηγεί στον υπερτονισμό της νόησης. Το δόγμα από διατύπωση εμπειρίας ζωής γίνεται αρχές πάνω από την Εκκλησία, δηλαδή δογματισμός.

Μ: Όμως μια ιδεολογικοποιημένη πίστη δεν είναι κατά βάθος απολυταρχική;

Α: Θα έλεγα, αυταρχική και φασιστική. Μια πίστη που έχει γίνει ιδεολογία δεν ανέχεται κάτι το διαφορετικό. [...] Το δόγμα πλέον δεν είναι ζωή αλλά αφηρημένη διατύπωση.

Η θεολογία και η γλώσσα

Ένα από τα ουσιαστικά και τα πιο δύσκολα θέματα στην εκκλησιαστική ζωή, είναι η σχέση θεολογίας και γλώσσας. Προκαλεί εύκολα παρεξηγήσεις στους πιστούς καθώς και στους καθοδηγητές τους.

Το εκκλησιαστικό γεγονός, όπως λέει ο Χρήστος Γιανναράς στο βιβλίο του «Ενάντια στη θρησκεία», «δεν προϋποθέτει «δόγματα», αξιωματικές αποφάνσεις, υποχρεωτικές «αρχές» όπως μία θρησκεία». Το εκκλησιαστικό γεγονός έχει ως κέντρο βάρους την κοινωνία της σχέσης του πιστού με τον Χριστό. Αυτό πραγματώνεται μέσα στη Θεία Ευχαριστία όπου η σχέση εκφράζεται με την πιο βαθιά της έκφανση. Το εκκλησιαστικό γεγονός λοιπόν προϋποθέτει πρώτα απ’ όλα εμπειρία, εξ ου και στην ορθόδοξη παράδοση ο θεολόγος δεν είναι ο κάτοχος πτυχίου Θεολογίας, που είναι πολλοί, αλλά είναι εκείνος που προσεύχεται, που βιώνει την εμπειρία της σχέσης και έτσι μπορεί να την εκφράσει. Και έτσι μπορεί να κατανοήσει, εφ’ όσον την εκφράζει, τη σχετικότητα της γλώσσας απέναντι στο μεγαλείο του Θεού. Πώς μπορεί μια κτιστή γλώσσα να περιλάβει τον άκτιστο Θεό; Έτσι μαθαίνουμε από την εκκλησιαστική ιστορία. Για παράδειγμα η διατύπωση του συμβόλου της πίστεως, κατά την οποία οι Καππαδόκες πατέρες, κυρίως ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ήταν ανεκτικοί στις άλλες εκφράσεις που χρησιμοποιούσαν οι θεολόγοι της Δύσης. Και τόνιζε ότι, σημασία έχει οι διαφορετικές λέξεις να δηλώσουν την ίδια αλήθεια.

Έτσι, κλείνουμε με δύο διατυπώσεις του Στυλιανού Παπαδόπουλου ότι «η ίδια αλήθεια μπορεί να δηλωθεί και με διαφορετικές μεταξύ τους λέξεις της ίδιας γλώσσας», χωρίς να επηρεαστεί η πίστη και ότι «ο θεολόγος απορρίπτει την τυπολατρία και αφήνει ανοικτό το πνεύμα στον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, αφού μόνες οι λέξεις δεν τον οδηγούν στην κοινωνία με την αλήθεια. Δε γίνεται στείρος αμύντορας του γράμματος. Αποφεύγει την απολυτοποίηση του συμβατικού - γλώσσας (αίρεση της παραδοσιοκρατίας)». Επαναλαμβάνουμε λοιπόν ότι η εμπειρία της σχέσης δίνει στον πιστό τη δυνατότητα να υπερβαίνει τις μικρότητες των όποιων διαμαχών, μέσα στις οποίες εγκλωβίζονται οι δογματιστές.

Προμηθεύς