ΕΝΑΣ ΕΛΒΕΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ

Μια απολαυστική διάλεξη του καθηγητή Μπερτράν Μπουβιέ

για το συναρπαστικό ταξίδι του στον ελληνικό πολιτισμό

Στα γερμανοελβετικά σύνορα απόψε, παρά τη λίμνη της Κωνσταντίας. Από την καρδιά της γηραιάς ηπείρου, φέρνω στον νου μου μια σπουδαία πνευματική φυσιογνωμία της γειτονικής Ελβετίας, έναν μεγάλο πρέσβη των ελληνικών γραμμάτων, τόσο στη χώρα του, όσο και σε ολόκληρη την Ευρώπη, τον Μπερτράν Μπουβιέ, που πριν λίγους μήνες τίμησε με την παρουσία του την Πάτρα - μια παρουσία που ελάχιστα τίμησε απ' τη μεριά της, ως ώφειλε, η πόλη... Στη συνέχεια παραθέτω ένα κείμενο που έγραψε για την επίσκεψη του Ελβετού ελληνιστή ο φίλος της Ιδιωτικής Οδού Δημήτρης Καραδήμας.

"Το απόγευμα της 7ης του περασμένου Νοεμβρίου το Πανεπιστήμιο της Πάτρας είχε τη μεγάλη τιμή να φιλοξενήσει έναν από τους πρωτεργάτες των νεοελληνικών γραμμάτων στην Ευρώπη: τον σπουδαίο Ελβετό ελληνιστή Μπερτράν Μπουβιέ.
Προσκεκλημένος του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία ο καθηγητής Μπουβιέ έδωσε μια τρίωρη διάλεξη με τίτλο «Από τ’ αρχαία στα νέα: η πορεία ενός ξένου ελληνιστή». Με τον άπταιστο και χυμώδη ελληνικό του λόγο, μ’ ένα έξυπνο και λεπτό χιούμορ συνδυασμένο με τη συνέπεια και την ακρίβεια του επιστημονικού λόγου, χωρίς να κουράσει ούτε λεπτό, ο Ελβετός ελληνιστής ταξίδεψε το ακροατήριό του στην πλούσια κι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαδρομή της ζωής του, που έλαχε να συνδεθεί πολύ στενά με την Ελλάδα και τον πολιτισμό της.

Ο Μπ. Μπουβιέ μαθήτευσε πλάι στον κορυφαίο ελληνιστή και εθνομουσικολόγο Σαμιουέλ Μπο-Μποβί, τον οποίο διαδέχθηκε στην έδρα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Πήρε μέρος στην ιστορική αποστολή του δασκάλου του στην Κρήτη το 1953-54 (όπου μεταξύ άλλων συμμετείχε και η ανιψιά του και μετέπειτα σύζυγος του Μπουβιέ — που επίσης τίμησε με την παρουσία της την εκδήλωση στην Πάτρα). Κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, με ατέλειωτες πεζοπορίες κατά μήκος του νησιού και με πρωτόγονης τεχνολογίας μαγνητόφωνα, η ομάδα κατέγραψε και διέσωσε πολύτιμα δείγματα της αυθεντικής μουσικής και προφορικής παράδοσης της Κρήτης. (Το κομμάτι που αφορούσε στην Κεντρική και Ανατολική Κρήτη εκδόθηκε μόλις πέρυσι απευθείας στα ελληνικά από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών σε μια δίτομη καλαίσθητη έκδοση με τον τίτλο Μουσική καταγραφή στην Κρήτη 1953-1954.)

ΓΕΥΜΑΤΑ-ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΚΑΙ ΠΕΖΟΠΟΡΙΕΣ

Το πρώτο ταξίδι του Μπ. Μπουβιέ στην Ελλάδα σημαδεύτηκε απ’ το σοκ που υπέστη όταν πρωτάκουσε τη ζωντανή ελληνική λαλιά από Έλληνες ναύτες και διαπίστωσε πως εκείνος που είχε διαβάσει Ρωμανό, Κορνάρο, Σολωμό, Κάλβο, Μακρυγιάννη, Παλαμά, Σικελιανό, Σεφέρη και Ελύτη, δεν καταλάβαινε γρυ. Στην Αθήνα όμως είχε την τύχη να συνδεθεί με σημαντικούς Έλληνες καθηγητές και διανοούμενους και κυρίως —χάρη στις συστάσεις του δασκάλου του Σ. Μπο-Μποβί— με το ζεύγος Οκτάβιου και Μέλπως Μερλιέ. Ο Οκτάβιος Μερλιέ διηύθυνε το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, ενώ η γυναίκα του, που είχε σπουδάσει βυζαντινή μουσικολογία στο Παρίσι, διηύθυνε το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και είχε ιδρύσει το Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο. Ο Μπουβιέ είχε την τιμή να προσκαλείται στις φημισμένες συναντήσεις και στα λαμπρά τραπέζια στο κατεδαφισμένο σήμερα σπίτι του ζεύγους Μερλιέ στην οδό Σίνα: γεύματα-σεμινάρια, όπως τα χαρακτήρισε ο Ιταλός νεοελληνιστής Μάριο Βίττι, αφού οι συζητήσεις όφειλαν να περιστρέφονται γύρω από κάποιο συγκεκριμένο θέμα κάθε φορά.
Εκτός από τα βιβλία και τις πνευματικές συναναστροφές, το άλλο πάθος του Μπουβιέ είναι τα ταξίδια. Απ’ τα πρώτα του χρόνια στην Ελλάδα μνημόνευσε με νοσταλγία τους πρωινούς περίπατους στον Υμηττό, την προσπάθειες για ανάβαση στον Ταΰγετο, την ανάβαση του Βουραϊκού από το Διακοπτό για το Μέγα Σπήλαιο ακολουθώντας τις ράγες του οδοντωτού, την περιήγηση στα Ολύμπια...
Την πρώτη εξόρμηση στο Άγιον Όρος ακολούθησαν άλλες πέντε με σκοπό τη μελέτη και φωτογράφηση χειρογράφων και την επιτόπια μελέτη των κειμένων. Οι απλοί καλόγεροι τον συμπαθούσαν γιατί έβλεπαν την επίδοσή του στη μελέτη και τον σεβασμό και το ενδιαφέρον του για την Ορθοδοξία, οι ηγούμενοι όμως δεν μπορούσαν να καταλάβουν ότι δεν είχε διάθεση να απαρνηθεί την πατρική του πίστη, τον Προτεσταντισμό: «Έλα, Πέτρο (έτσι τον φώναζαν γιατί το Μπερτράν ήταν δύσκολο να το προφέρουν)», τον πίεζαν, «άσε τον Λουθηροκαλβινισμό, να σε κάνουμε δικό μας. Ένα μύρο κι είσαι εντάξει!».

ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Ένα μεγάλο μέρος της διάλεξης του Μπουβιέ ήταν αφιερωμένο στα ταξίδια σπουδών που πραγματοποίησε πολλά χρόνια αργότερα (τέλη δεκαετίας του ’70 με αρχές της δεκαετίας του ’90) με τους φοιτητές του από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Με την πεποίθηση ότι απαραίτητο συμπλήρωμα της εργασίας στο φροντιστήριο μιας ζωντανής γλώσσας είναι η επιτόπια έρευνα και η συνάντηση με τους φορείς του υπό μελέτη πολιτισμού, διοργάνωσε πέντε μεγάλα ταξίδια, για το καθένα από τα οποία γινόταν σοβαρή προετοιμασία επί ένα εξάμηνο σε ειδικό σεμινάριο, όπου οι φοιτητές παρουσίαζαν επιμέρους φιλολογικά, ιστορικά, αρχαιολογικά θέματα.
Με την προβολή πλούσιου φωτογραφικού υλικού ο Μπ. Μπουβιέ ξαναταξίδεψε με το ακροατήριό του στα ελληνόφωνα χωριά της Κ. Ιταλίας, Απουλίας και Καλαβρίας (όπου ηχογράφησε το Μοιρολόι της Παναγίας)· στην Κύπρο (όπου κατέγραψε αυτοσχέδια καθίσματα και ερωτικά ποιήματα)· στη Χίο, τα Ψαρά και την Πάτμο (όπου κινηματογράφησε την Ακολουθία του Νιπτήρος και τα σήμαντρα της Ανάστασης, μια συγκλονιστική τελετή που έχει και φιλολογικό ενδιαφέρον, δεδομένου ότι θυμίζει αρχαίες τελετές ανάκλησης νεκρού από τον Άδη, όπως στους Πέρσες του Αισχύλου, όταν ο πεθαμένος Δαρείος ανακαλείται για να μάθει τα νέα της καταστροφής της περσικής αποστολής, αλλά και στην Ειρήνη του Αριστοφάνη, όπου ειρηνόφιλοι Έλληνες ελευθερώνουν από μια σπηλιά την Ειρήνη με μια μαγική τελετή, με κωμικό όμως χαρακτήρα)· κατά μήκος της Εγνατίας οδού από την Αδριατική ώς τον Βόσπορο και, τέλος, στην Ήπειρο.

ΟΙ ΜΕΛΕΤΕΣ ΤΟΥ

Το 1960 ο Μπερτράν Μπουβιέ δημοσίευσε τη μελέτη Δημοτικά τραγούδια από χειρόγραφο της Μονής των Ιβήρων (έκδοση του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών). Το 1976 εξέδωσε το Μοιρολόι της Παναγίας, όπου παρουσίασε 256 παραλλαγές του αφηγηματικού αυτού τραγουδιού για τα Πάθη του Χριστού. Το 1996 εξέδωσε στη Γενεύη τις απόκρυφες Πράξεις του αποστόλου Φιλίππου. Έγραψε το κείμενο για το φωτογραφικό λεύκωμα Το Άγιον Όρος εν έτει 1930 του μεγάλου Ελβετού φιλέλληνα φωτογράφου Fred Boissonas. Έχει μεταφράσει στα γαλλικά Θανάση Βαλτινό, Τάκη Βαρβιτσιώτη, ποιητές της Θεσσαλονίκης.

Υ.Γ.: Η πρωτοβουλία του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου της Πάτρας να καλέσει τον Ελβετό καθηγητή να δώσει διάλεξη στους φοιτητές και τους καθηγητές του Τμήματος είναι από κάθε άποψη επαινετή. Η σχετική πρόσκληση-ανακοίνωση απευθυνόταν εσωτερικά στα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας. Θεωρούμε ωστόσο ότι η παρουσία μιας τέτοιας προσωπικότητας που μια ολόκληρη ζωή τιμά και προβάλλει τη χώρα μας και τον πολιτισμό της στο εξωτερικό θα έπρεπε να τύχει καλύτερης και ευρύτερης προβολής. Δεν είναι δυνατόν να επισκέπτεται το Πανεπιστήμιο της Πάτρας ένας τέτοιου διαμετρήματος ελληνιστής και η πόλη να μην παίρνει είδηση. Η περιλάλητη σύνδεση πανεπιστημίου-πόλης, για την οποία μάλιστα δεσμεύτηκαν από την ανάληψη ήδη των καθηκόντων τους και με ιδιαίτερη έμφαση προέβαλαν ο δήμαρχος της Πάτρας και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου, φρονούμε ότι ξεκινάει από κάτι τέτοιες μικρές, αλλά καίριας σημασίας, λεπτομέρειες... "

(πρωτοδημοσιεύτηκε στην πολιτιστική εφημερίδα Φλοίσβος, τχ. 8, Δεκέμβριος 2007)