ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ

Μάρτιο του 2005 ο καθηγητής Χρήστος Γιανναράς με τίμησε παραχωρώντας μου μια συνέντευξη για το περιοδικό "το δόντι". Τρία χρόνια μετά - και με αφορμή την έλευσή του την ερχόμενη Δευτέρα στην Πάτρα προκειμένου να μιλήσει σε εκδήλωση που διοργανώνει το Αρσάκειο Πατρών για την 25η Μαρτίου - αναδημοσιεύω την μικρή αλλά περιεκτικότατη εκείνη συνέντευξη.

Πρόσφατα ο Ευγένιος Αρανίτσης πρότεινε να ξαναδιαβάσουμε δύο έργα του, τα οποία αποτελούν ερμηνευτικά κλειδιά για καίριες όψεις του νεοελληνικού μας βίου. Αισθάνθηκα ιδιαίτερη ικανοποίηση γιατί πιστεύω ότι το έργο του καθηγητού Χρ. Γιανναρά δεν έχει αποτιμηθεί επαρκώς και διαρκώς κείται ενώπιόν μας προς ανακάλυψιν. Ο λόγος του διαχρονικός και ως ρομφαία δίστομος. Ο Χρ. Γιανναράς δεν καταφεύγει ποτέ σε υπεκφυγές. Τις περισσότερες φορές λέει αυτό που δεν τολμούν οι πολλοί. Και αναλαμβάνει στο ακέραιο την ευθύνη των λόγων του. Με αυτή τη δυσεύρετη αρετή της ανδρείας που τον χαρακτηρίζει ομιλεί και στο «δ» για θέματα επίκαιρα και ουσιαστικά.

-Κύριε καθηγητά, διαβάζοντας το βιβλίο του Γ. Καραμπελιά «Η θεμελιώδης παρέκκλιση» είδα ότι σας δικαιώνει για την πρότασή σας περί «προσώπου»: επιστροφή στο αρχαιοελληνικό πρότυπο του πολίτη -που δεν έχει καμία σχέση με το νεώτερο ατομισμό- και στο ορθόδοξο πρότυπο του προσώπου. Νομίζετε ότι μπορεί να βρει πρόσφορο έδαφος στη νεοελληνική κοινωνία του 21ου αι. μια τέτοια «επιστροφή»;

Από όσο έχω καταλάβει, η αρχαιοελληνική εκδοχή του πολίτη και η εκκλησιαστική εκδοχή του προσώπου προϋποθέτουν μιαν εμπεδωμένη στην καθημερινή βιοτή οντολογία -έμπρακτη συνέπεια συγκεκριμένης νοηματοδότησης της ύπαρξης και της συνύπαρξης. Στη νεοελληνική κοινωνία του 21ου αιώνα αυτές οι λέξεις μόνο ως ιδεολογήματα μπορούν από την πλειονότητα να προσληφθούν. Ή ως προσωπικό κριτήριο αναζήτησης.

-Η σπουδή σας στον Χάιντεγκερ και την πατερική παράδοση αποτελεί ταυτόχρονα και πρόταση για μια ιδιαίτερη νεοελληνική φιλοσοφική σκέψη, στον αντίποδα, μάλιστα, της σύγχρονης δυτικής;

Αυτό δεν μπορώ να το κρίνω εγώ. Απλώς πιστεύω ότι η εκκλησιαστική εμπειρία απαντούσε πάντοτε στις προκλήσεις των επίκαιρων φιλοσοφικών ερωτημάτων, ήταν εμπειρία που αναμετριόταν με τον εκάστοτε υπαρκτικό προβληματισμό των ανθρώπων. Ο φιλόσοφος λόγος των εκχριστιανισμένων Ελλήνων ήταν το προϊόν έκφρασης της εκκλησιαστικής εμπειρίας με τη γλώσσα (ορολογία, μέθοδο, προβληματική) της ελληνικής παράδοσης. Σήμερα υπάρχουν οι προϋποθέσεις για μια τέτοια σύνδεση;

-Ειπώθηκε κατά καιρούς ότι ο λόγος σας για τα πράγματα είναι πεσιμιστικός ή ισοπεδωτικός. Προσωπικά κατανοώ τον παρεμβατικό σας λόγο ως επώδυνη ανησυχία και όχι ως ανέξοδη ρητορεία. Έχετε, όμως, σκεφθεί ότι μπορεί να εκπέμπετε... αρνητισμό;

Δική μου προσπάθεια είναι να σπουδάζω και να κρίνω την πραγματικότητα, να αποφεύγω επιθυμητές ή κυρίαρχες ψευδαισθήσεις, υποκειμενικές εντυπώσεις. Αν η σπουδή και η κρίση μου είναι απροκατάληπτη, αμερόληπτη και ρεαλιστική, τότε το τι «εκπέμπει» ως ψυχολογικά παρεπόμενα έχει πολύ μικρή σημασία. Ο αρνητισμός, ο πεσιμισμός ή ο «ισοπεδωτισμός» είναι προσδιορισμοί που παραπέμπουν στην ψυχολογική πρόσληψη του λόγου, σε ουσιαστική αδιαφορία για τα σημαινόμενα του λόγου.

-Η σύγχυση στον χώρο της παιδείας συνεχίζεται. Ποια θα ήταν, κατά τη γνώμη σας, δυο-τρία καίρια μέτρα που θα έπρεπε να ληφθούν αύριο το πρωί; Κι ακόμη, μπορεί να υπάρξει αληθινός εθνικός διάλογος για την παιδεία;

Νομίζω ότι ο «εθνικός διάλογος» είναι ωμή απάτη και προπαγανδιστικό τέχνασμα που παραβιάζει τους όρους λειτουργίας της δημοκρατίας. Υποτίθεται ότι ο λαός ψηφίζει ένα κόμμα για να εκφράσει το πρόγραμμά του για την παιδεία, όχι για να αρχίσει κουβεντολόι με συνδικαλιστές, κομματικές νεολαίες, ανίδεους γονείς και μαθητούδια. Δυστυχώς τα κόμματα δεν έχουν ιδέα τι συμβαίνει στην παιδεία και εμφανίζουν ως «πρόγραμμα» αφόρητης γενικολογίας ευχολόγια. Ο «εθνικός διάλογος» είναι το καμουφλάζ της ανικανότητας των πολιτικών και της εγκληματικής τους ανευθυνότητας -αναλαμβάνουν να ασκήσουν πολιτική παιδείας αυτοσχεδιάζοντας, εντελώς απροετοίμαστοι.

-Έχετε επισημάνει από πολύ νωρίς τον κίνδυνο θρησκειοποίησης της Ορθοδοξίας και δη της Ελλαδικής. Η πρόσφατη κρίση στους κόλπους της Εκκλησίας μπορεί να ερμηνευθεί θεολογικά; Η ρίζα του κακού μήπως είναι στην εκκοσμίκευση;

Τολμώ να πιστεύω ότι μόνο η λέξη θρησκειοποίηση μπορεί να ερμηνεύσει την πρόσφατη κρίση στους κόλπους της Ελλαδικής Εκκλησίας. Τόσο οι παρεκτροπές όσο και η αντιμετώπισή τους είναι το ίδιο άσχετες με το εκκλησιαστικό γεγονός, τυπικά δείγματα φυσικής ορμέμφυτης θρησκευτικότητας.

-Στην κρίση αυτή κάνει αισθητή την παρουσία της η ακαδημαϊκή θεολογία ως... απουσία! Μπορεί άραγε να αρθρώσει λόγο αληθείας;

Ας μπορούσαν να αρθρώσουν λόγο οι πανεπιστημιακές Θεολογικές Σχολές κι ας ήταν λήρος ή και αίρεση. Εδώ και χρόνια οι Σχολές αυτές είναι όπως αυτονόητα τις προϋποθέτει το ερώτημά σας: Νεκρές και γι’ αυτό άφωνες. Απορώ πώς και εσείς τις θυμηθήκατε!

-Έχετε επανειλημμένως αναφερθεί στην ανάγκη κατανόησης από όλους μας του ιλιγγιώδους μεγέθους που ονομάζεται ορθόδοξη λατρεία. Πιστεύετε στις «λειτουργικές αναγεννήσεις» που επιχειρήθηκαν τον τελευταίο καιρό από τη διοικούσα Εκκλησία;

Δεν νομίζω ότι επιχειρήθηκε τίποτα. Υπήρξαν μόνο κάποια «επικοινωνιακά» τεχνάσματα.