ΤΟ ΧΟΡΩΔΙΑΚΟ "ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ" ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Του Αγίου Δημητρίου σήμερα, και θυμόμαστε ένα μάλλον άγνωστο χορωδιακό έργο του συνθέτη Θάνου Μικρούτσικου: «Άγιος Δημήτριος – Θεσσαλονίκη», το οποίο ήταν παραγγελία του Οργανισμού Θεσσαλονίκη – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997.

Το έργο παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση στην επίσημη τελετή των εγκαινίων του θεσμού από την χορωδία «Μακεδονία», την 1η Φεβρουαρίου 1997, υπό την διεύθυνση του αείμνηστου Αντώνη Κοντογεωργίου.

Το χορωδιακό του Θ. Μικρούτσικου συμπεριέλαβε ο Αντώνης Κοντογεωργίου στον Τόμο ΙΙ της σειράς «Για τις Χορωδίες μας» (σελ. 68-80), που εξέδωσε από τον οίκο Παπαγρηγορίου – Νάκας (2013).

Ο Θάνος Μικρούτσικος επέλεξε να επεξεργαστεί χορωδιακά ύμνους του Αγίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Συμεών, λόγιου ιεράρχη με πολυσχιδή κοσμική σοφία και πλούσιο συγγραφικό έργο, που ζει στο τέλος του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα.

Η αρχιερατεία του Αγίου σημαδεύει και το τέλος της βυζαντινής κυριαρχίας της πόλης. Αφενός, στα μέσα της ποιμαντορίας του (1423) η Θεσσαλονίκη κατακτάται από τους Βενετούς. Αφετέρου, έξι μήνες μετά την εκδημία του (+Σεπτέμβριος 1429) αρχίζει για την ιστορία της πόλης η μακρά περίοδος του οθωμανικού ζυγού (29.3.1430 – 26.10.1912).

Τα τέσσερα τροπάρια που μελοποιεί ο Θάνος Μικρούτσικος είναι η θ’ ωδή από την Προεόρτιο Ακολουθία του Όρθρου του Αγίου Δημητρίου (Κώδικας Καυσοκαλυβίων) και συγκεκριμένα από τον Κανόνα που είναι προς το «Κύματι θαλάσσης», δηλαδή γραμμένος πάνω στην «λογική» και την μετρική του περίφημου Κανόνος του Όρθρου του Μ. Σαββάτου. Ο Μεγαλομάρτυς Δημήτριος ήταν επόμενος τοις ίχνεσι Χριστού, οπότε του πρέπουν τα ανάλογα προς τον Δεσπότη του άσματα.

Στα τροπάρια αυτά ο υμνογράφος Συμεών αναφέρεται, προφανώς, στην κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Βενετούς, επικαλούμενος τον προστάτη της πόλης Άγιο Δημήτριο για απαλλαγή και λύτρωση από την τυραννία και συντριβή των εχθρών.  
Στα τροπάρια "Μη ανιώ, ω πατρίς μου" και «Γη με καλύπτει και τάφος» ομιλεί ο ίδιος ο Άγιος Δημήτριος και διαβεβαιώνει την πόλη του, που τον τιμάει, για την τελική νίκη. Στα άλλα δύο ομιλεί η πόλις της Θεσσαλονίκης, ζητώντας την βοήθεια του Αγίου. Πρόκειται, δηλ., για ένα διάλογο του Αγίου με την πόλη του και ως διάλογο αντιμετωπίζει και την μουσική σύνθεσή του ο Θάνος Μικρούτσικος. 

Το χορωδιακό του Θάνου Μικρούτσικου κορυφώνεται με ένταση στο τέλος του τέταρτου τροπαρίου «…και κράζει τιμώσα [η Θεσσαλονίκη] χαίροις Δημήτριε»!

Παραθέτουμε το ποιητικό κείμενο του Αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης και την πρώτη και την τελευταία σελίδα από την παρτιτούρα του Θ. Μικρούτσικου.

Μη ανιώ, ω πατρίς μου,

υπαχθείσα τυράννοις

ων δι’ εμού απαλλαγήν

ευρείν επιζητείς.

εκλυτρώσομαι γαρ και νυν εκ θλίψεων

και πληρώσω παντοίων

ενθέων αγαθών

και φυλάξω και σώσω

λέγει Δημήτριος.

Επί ταις σαις μεσιτείαις

των δεινών λυτρωθείσα

υπό τας σας διεφυλάχθην

πτέρυγας αεί

νυν δε παρά δόξαν αναμέσον των δεινών

στροβουμένη αθλίως

προστρέχω επί σε

και κραυγάζω σοι

βοήθει μοι, Δημήτριε.

Γη με καλύπτει και τάφος

αλλά πλήρης ό κόσμος

εμής οσμής εκ των μύρων

χάριτι Χριστού·

μη φοβού ουν, πατρίς μου, εμέ κατέχουοα·

τους εχθρούς σου γαρ πάντας

πατάξω  εν Χριστώ

και φυλάξω και σώσω

σε την τιμώσαν με.

Αγαλλιάσθω γη πάσα,

Θεσσαλονίκη χαίρε

η ευσεβής· του γάρ Χριστού

οπλίτης ο λαμπρός

μετά σού ενοικεί φυλάττων και σώζων σε

και εχθρούς σου συντρίβων

πληροί σε αγαθών

ω και κράζει τιμώσα

χαίροις Δημήτριε.