ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΑΓΙΩΝΥΜΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΘΕΚΛΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Η εικόνα της Αγίας Θέκλας από την Μονή της Μοσφιλωτής.

Κείμενο του δημοσιογράφου και ανταποκριτή Κύπρου ΑΠΕ-ΜΠΕ, Αριστείδη Βικέτου, για Ναούς και αγιώνυμες τοποθεσίες της Αγίας Θέκλας στην Κύπρο.

Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του βυζαντινολόγου Χριστόδουλου Χατζηχριστοδούλου. 

Του Αριστείδη Βικέτου 

Στην Κύπρο υπάρχουν, εκτός των σύγχρονων, 15 ναοί ή αγιώνυμες τοποθεσίες της Αγίας Ισαποστόλου και μαθήτριας του Αποστόλου Παύλου, Θέκλας, της οποίας η Εκκλησία τιμά την μνήμη στις 24 Σεπτεμβρίου. 

Οι ναοί και οι τοποθεσίες με το όνομα της Αγίας, που καταγόταν από το Ικόνιο της Μ. Ασίας, είναι: Αγία Νάπα - Σωτήρα, Αιγιαλούσα, Αμμόχωστος (τοπωνύμιο), Ασώματος, Βοκολίδα, Επισκοπή (τοπωνύμιο), Κάτω Λακατάμια, Κάτω Κυβίδες (τοπωνύμιο), Λεμεσός, Μαρκό, Κούκλια Αμμοχώστου, Μοσφιλωτή, Ριζοκάρπασο (τοπωνύμιο προς τον Άγιο Φίλωνα), Ριζοκάρπασο (αγίασμα) και Στρουμπί Πάφου. 

Από τα προσκυνήματα της Αγίας Θέκλας στην Κύπρο τα σημαντικά , σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του βυζαντινολόγου δρα Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου, σημεία της οποίας έδωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, είναι: 

1. Το σπήλαιο και η ερειπωμένη παλαιοχριστιανική βασιλική, στη βραχώδη παραλία της Σωτήρας Αμμοχώστου (σ.σ: στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου) κοντά σε ορμίσκο και εντός αρχαίου λατομείου και νεκρόπολης. Από τη βασιλική είναι ορατά σήμερα η αψίδα και ο νότιος τοίχος και σε παλαιότερα χρόνια ψηφιδωτά δάπεδα, νότια του σύγχρονου εξωκκλησιού. Ο παλαιός ναός ήταν ξυλόστεγος. Λίγα μέτρα στα νοτιοδυτικά του ναϋδρίου υπάρχει σκαμμένο στο φυσικό ψαμμιτικό (ιζηματογενές) πέτρωμα, ταφικό σύνολο με διάδρομο μήκους περίπου 7,50 μ. και με κατεύθυνση δύση - ανατολή. Η πρόσβαση στον χώρο γίνεται με κλίμακα τεσσάρων σκαλοπατιών. Πάνω από την είσοδο υπάρχει εγχάρακτος ισοσκελής σταυρός εντός πλαισίου. Η βάση των ταφικών θηκών λαξεύτηκε, για να διευρυνθεί ο χώρος, όταν αυτός μετατράπηκε σε ναό. Στο ανατολικό άκρο ο χώρος διευρύνθηκε για τη δημιουργία ιερού βήματος και τοποθετήθηκε τμήμα κίονα ως αγία Τράπεζα. Ο τάφος χρονολογήθηκε στην ύστερη αρχαιότητα ή τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, άγνωστο όμως παραμένει πότε μετατράπηκε σε ασκητήριο. Νότια του σπηλαίου προς τη θάλασσα κυκλικό φρεάτιο ανοιγμένο στον βράχο χρησιμοποιείται ως το αγίασμα της Αγίας Θέκλας. 

2. Ο μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος ναός της Αγίας Θέκλας στο χωριό Μαρκό, μεταξύ Τύμπου και Πυροΐου στα κατεχόμενα κτίστηκε στις αρχές 16ου αιώνα. Στο δυτικό μέρος υπάρχει φρέαρ αγιάσματος. Ο ναός διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες, που χρονολογούνται στον 16ο αιώνα. Απεικονιζόταν η Θεοτόκος μεταξύ των Αρχαγγέλων, η Κοινωνία των Αποστόλων και συλλειτουργούντες ιεράρχες. Επίσης, μέχρι το 1974 σωζόταν σε καλή κατάσταση η Σταύρωση του Χριστού και η Προδοσία, και άλλες σκηνές του Πάθους φθαρμένες. 

3. Η μεταβυζαντινή μονή της Αγίας Θέκλας στη Μοσφιλωτή ήταν αρχικά ανδρική, ενώ σήμερα λειτουργεί ως κοινοβιακή γυναικεία μονή. Το καθολικό της μονής, καθώς και τα μοναστηριακά κτήρια, που το περιβάλλον ανάγονται στον 18ο αιώνα. Ο ναός είναι μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος και βρίσκεται στη νότια πλευρά της μονής. Χαρακτηρίζεται από το μικρό του ύψος, που είναι δυσανάλογο σε σχέση με το πλάτος και μήκος του. Ο ναός οικοδομήθηκε εκ βάθρων το 1744 με δαπάνες του κάποιου Φλουρή και του ιερομόναχου Χριστοδούλου. Τα εγκαίνια του έγιναν το 1745, επί αρχιεπισκόπου Φιλοθέου. Το 1748 με δαπάνες του κτήτορος Φλουρή και της συζύγου του Λαουρούς κατασκευάστηκε το εικονοστάσιο και ιστορήθηκαν αρκετές εικόνες από τον ιερομόναχο Φιλάρετο του αγιογραφικού εργαστηρίου της μονής του Αγίου Ηρακλειδίου. Στα ανατολικά, κάτω από το Ιερό Βήμα υπάρχει υπόγειο τούνελ, όπου και το αγίασμα, νερό και λάσπη, που θεωρείται θαυματουργό για τα δερματικά νοσήματα, κυρίως του «μουασίλη», δηλ. του εκζέματος και του πονοκεφάλου. 

4. Το αγίασμα και το προσκυνητάρι της Αγίας Θέκλα που βρίσκονται στο μεσαιωνικό τείχος της Λευκωσίας, στον προμαχώνα Κωνστάντζα, εικάζεται ότι είναι στη θέση μεσαιωνικού ναού, που κατεδάφισαν το 1567 οι Ενετοί. Το προσκυνητάρι αποτελείται από μία μικρή αψίδα. Στο βάθος υπάρχει θήκη, η οποία χρησιμεύει για την τοποθέτηση της εικόνας. Το άνοιγμα κλείνει με μεταλλική θύρα, που ανοίγει μονάχα την παραμονή και την ημέρα εορτασμού της μνήμης της Αγίας, στις 23 και 24 Σεπτεμβρίου. Μπροστά στο προσκυνητάρι υπάρχει φρέαρ αγιάσματος, το στόμιο του οποίου αρχικά κλεινόταν με μεγάλη πέτρα. 

Το αγίασμα και το προσκυνητάρι της Αγίας Θέκλα στο μεσαιωνικό τείχος της Λευκωσίας,
στον προμαχώνα Κωνστάντζα

5. Το υπόγειο αγίασμα της Αγίας Θέκλας στο παλαιό λιμάνι Λεμεσού αποτελείται από μία μικρή τρουλλαία αίθουσα με κλίμακα καθόδου στη σήραγγα, στο βάθος της οποίας υπάρχει φρεάτιο με αγίασμα. Το αγίασμα οικοδομήθηκε από Τουρκοκύπριο στις αρχές του 20ού αιώνα, μετά από όνειρο, που είδε, και στη συνέχεια προσηλώθηκε στον ναό του Αγίου Αντωνίου ως παρεκκλήσι. 

6. Το μεσαιωνικό εξωκλήσι της Αγίας Θέκλας στην κατεχόμενη Βοκολίδα ανακαινίστηκε τον 19ο και 20ό αιώνα. Ο ναός ήταν μονόχωρος με ημικυκλική αψίδα εσωτερικά. Το 2011 το εξωκκλήσι κατεδαφίστηκε από τους Τούρκους, γιατί εμπόδιζε τη θέα σε πολυτελές ξενοδοχείο, που κτίστηκε παράνομα σε γη ελληνοκυπριακής ιδιοκτησίας, με την ονομασία «Κιβωτός του Νώε». 

7. Ο ναός της Αγίας Θέκλας στην κατεχόμενη Μακράσυκα βρίσκεται 2 περίπου χλμ ΒΔ του χωριού. Πρόκειται για ορθογώνιο μονόχωρο κτίσμα με πεντάπλευρη εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά αψίδα με ορθογώνιο αγιοθύριδο. Ο ναός είναι κτισμένος με ακανόνιστους λίθους. Ο ναός έφερε ξύλινη κεραμοσκεπή που υποβαστάζετο από δύο κτιστές καμάρες, μία εκ των οποίων έχει καταρρεύσει. Ο ναός χρονολογήθηκε με επιφύλαξη στον 15ο αιώνα. Στα ΒΑ του ναού υπάρχει φρέαρ αγιάσματος. 

8. Ο ναός της Αγίας Θέκλας στο χωριό Στρουμπί της επαρχίας Πάφου είναι σήμερα ένας λιθοσωρός. Ακριβώς στον λόφο απέναντι από τον ναό της Αγίας Θέκλας -μεσολαβεί ένα φαράγγι-, στο ίδιο περίπου υψόμετρο βρίσκεται ο ερειπωμένος επίσης ναός της Αγίας Μαρίνας. 

9. Σε κείμενο του Wilhelm Tzewer's του 1477 αναφέρεται θαυματουργό αγίασμα στην Αμμόχωστο συνδεδεμένο με την λατρεία της Αγίας Θέκλας, στο οποίο προσέτρεχαν περιηγητές της πόλης που ασθενούσαν κατά τη διαμονή τους εκεί. Το αγίασμα τοποθετείται έξω από τα τείχη της μεσαιωνικής πόλης μεταξύ του παλαιού χωριού του Αγίου Λουκά και των επιπρομαχώνων Pulacazara και Morato και θα πρέπει να ταυτιστεί με αγιωνύμιο, το οποίο δηλώνεται σε χάρτες της Αγγλοκρατίας. Δεν έχει σωθεί κανένα στοιχείο, το οποίο να πιστοποιεί ή να δεικνύει αν το αγιώνυμο οφείλεται σε εκκλησία, η οποία χάθηκε. Το προαναφερθέν κείμενο υπέδειξε στον κ. Χατζηχριστοδούλου ο δρ. Ανδρέας Φούλιας. 

Αναφορικά με την εικονογραφία της Αγίας Θέκλας στην Κύπρο ο δρ. Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου επισημαίνει ότι η σημαντικότερη και παλαιότερη γνωστή απεικόνιση της αγίας Θέκλας σε τοιχογραφία διασώζεται στο βυζαντινό ναό της Παναγίας Φορβιώτισσας στη Ασίνου και χρονολογείται στα 1105/6. 

Εκτός από την Ασίνου υπάρχει τοιχογραφία του 16ου αιώνα στο ναύδριο του Αγίου Γεωργίου του Περαχωρίτη στην Κακοπετριά. Είναι μόνη από τις μεμονωμένες άγιες γυναίκες, η οποία απεικονίζεται σε δεσπόζουσα θέση στον νότιο τοίχο του κυρίως ναού, ανατολικά του παραθύρου και δίπλα στη σκηνή του Γενεσίου της Θεοτόκου. 

Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα ζωγραφίζεται σε τοιχογραφίες και εικόνες. Πιο εντυπωσιακή είναι η απεικόνισή της στον γυναικωνίτη του καθεδρικού ναού του Αγίου Ιωάννη στη Λευκωσία. Επίσης, σημαντικές είναι οι απεικονίσεις της Αγίας Θέκλας σε πολυπρόσωπη εικόνα του 17ου αιώνα στην κατεχόμενη Μονή του Αποστόλου Βαρνάβα στη Σαλαμίνα και οι εικόνες του 18ου αιώνα από τη Μονή της Αγίας Θέκλας στη Μοσφιλωτή και τη Φανερωμένη Λευκωσίας. 

Στην Κύπρο είναι γνωστή μόνο μία βιογραφική εικόνα της Αγίας Θέκλας. Πρόκειται για το κάλυμμα της προσκυνηματικής εικόνας του 1867 από τη μονή στη Μοσφιλωτή, τεχνοτροπίας Σχολής Ιωάννη Κορνάρου του Κρητός με έξι σκηνές από το βίο της Αγίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει εικόνα της αγίας Θέκλας του 19ου αιώνα από τη Σύλλη του Ικονίου, η οποία εκτίθεται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στη Λευκωσία. Στην εικόνα η αγία παρουσιάζεται ως μάρτυς να κρατά σταυρό με την επιγραφή «Η αγία Θέκλα εξ Ικονίου..». Στις περισσότερες των περιπτώσεων η Αγία Θέκλα στην Κύπρο τιμάται σε σπηλαιώδεις, υπόγειους χώρους, όπως ακριβώς και κέντρα τιμής της στη Μ. Ασία και τη Συρία. 

Ο δρ. Χατζηχριστοδούλου ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι από τους σημαντικότερους παλαιοχριστιανικούς ναούς προς τιμή της Αγίας Θέκλας είναι εκείνος, που είχε ιδρυθεί στη Σελεύκεια της Μ. Ασίας, σημερινό Meryamlik γύρω στο 480 μ.Χ. Ο δεύτερος ανεγέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 520 επί αυτοκράτορα Ιουστίνου και ο τρίτος επίσης στην Κωνσταντινούπολη, πριν από την εποχή του αυτοκράτορα Ισαακίου Κομνηνού (1057-59). 

Το μεσαιωνικό εξωκλήσι της Αγίας Θέκλας στην κατεχόμενη Βοκολίδα , πριν την κατεδάφιση του το 2011