Ο Στέλιος Ταχιάτης με τον εγγονό του Ανδρέα μέσα από τον φακό του Τάσου Βρεττού
«Έφυγε» σήμερα, Τρίτη 30 Σεπτεμβρίου 2025, ο Στέλιος Ταχιάτης, το τσέλο των φοιτητικών μας χρόνων.
Γεννημένος στην Αθήνα το 1946, αναχώρησε λίγο πριν γιορτάσει τα 80χρονα του. Γιος του διακεκριμένου, επίσης, τσελίστα Σωτήρη Ταχιάτη, στον οποίο και μαθήτευσε.
Στη νεότητά μας τον συναντούσαμε παντού. Στην ΚΟΑ (προσλήφθηκε το 1974), στην ΕΡΤ, στη Λυρική και φυσικά στην Ορχήστρα των Χρωμάτων του Μάνου Χατζιδάκι. Ήταν το πρώτο τσέλο και ο σολίστ με τον οποίο ο Χατζιδάκις έκανε τον Ματωμένο Γάμο στη μορφή για τσέλο και πιάνο.
Παραθέτω εδώ μια ιστορική, πλέον, ηχογράφηση του έργου από συναυλία στο Αρχαίο Ωδείο της Πάτρας, στις 21 Ιουνίου 1987, στο πλαίσιο του λαμπρού, τότε, Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας υπό τον Θάνο Μικρούτσικο. Στο πιάνο ο Μάνος Χατζιδάκις, στο τσέλο ο Στέλιος Ταχιάτης και η Έλλη Πασπαλά στο τραγούδι. Στη συναυλία αυτή έπιασε βροχή και ακούγεται στην ηχογράφηση. Κανείς δεν κουνήθηκε. Μια συγκλονιστική εμπειρία!
Παραθέτουμε, όμως, και το βίντεο του "Ματωμένου Γάμου" με Χατζιδάκι, Ταχιάτη και Νένα Βενετσάνου στο τραγούδι, από την εκπομπή του Γιάννη Σολδάτου "Η περιπέτεια ενός ποιήματος", ΕΡΤ 1988.
Ο Στέλιος Ταχιάτης συνεργάστηκε με κάθε είδους μουσικά σύνολα και έχει συμμετάσχει σε αμέτρητες ηχογραφήσεις ελληνικής μουσικής, λόγιας και έντεχνης. Η σφραγίδα του είναι πραγματικά ανεξίτηλη.
Τον γνωρίσαμε και συνεργαστήκαμε μαζί του στην χορωδία του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό τον Αντώνη Βασιλάκη, στην δεκαετία του ’80.
Θυμάται η Δάφνη Πανουργιά από εκείνη τη χρυσή εποχή: «Ο Στέλιος ο Ταχιάτης ήταν ο πιο επικοινωνιακός, ο πιο ωραίος, η ψυχή της παρέας, μάζευε και πολύ κόσμο, τους φοιτητές, έκανε πάρτι στο σπίτι του στη Ραφήνα. Γνωριστήκαμε, παίζαμε μουσικές, ατελείωτα».
Μετά από χρόνια, όταν ο Στέλιος είχε πλέον συνταξιοδοτηθεί, τον Νοέμβριο του 2008, ξαναβρεθήκαμε επί σκηνής, στη Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα, όπου παίξαμε κάτι ιδιαίτερο κατά την παρουσίαση της ποιητικής συλλογής του Γιάννη Παππά "Στην άκρη του ονείρου".
Και τα επόμενα χρόνια η Δάφνη Πανουργιά έκανε μαζί του και με τον Πλάτωνα Ανδριτσάκη κάποιες συναυλίες, στην Λαμία, τη Ραφήνα και την Αθήνα.
Μια από τις πολύ ξεχωριστές στιγμές του Στέλιου ήταν και αυτή στο Μόναχο με τον Άντονι Κουίν. Πριν ακριβώς τριάντα χρόνια, καλοκαίρι του 1995.
Ο Μίκης Θεοδωράκης έδωσε μια μεγαλειώδη συναυλία στο Μόναχο με την ΚΟΑ και την χορωδία της ΕΡΤ. Και εκεί συνάντησε επί σκηνής τον Άντονι Κουίν, τον θρυλικό «Ζορμπά» της ταινίας του Μ. Κακογιάννη, που ο Μ. Θεοδωράκης έγραψε την πασίγνωστη μουσική.
Όταν ο Κουίν, με περίσσιο ενθουσιασμό, ανέβηκε στη σκηνή, χόρεψε το συρτάκι με τον Στέλιο Ταχιάτη, που έπαιζε τότε τσέλο στην Ορχήστρα. Κι όταν οι ρυθμοί ανέβηκαν, ο Θεοδωράκης κατέβηκε από το πόντιουμ και χόρεψε με τον Άντονι Κουίν.
Αποχαιρετούμε τον Στέλιο με αγάπη και νοσταλγία. Ο ήχος του θα είναι πάντα στην καρδιά μας.
Ο «εθνικός μας σχολιαστής» Μάνος Λαμπράκης θυμήθηκε – αίφνης! – την εμμηνόπαυση!
Και της προσέθεσε έναν «θεολογικό μανδύα», με τις συνήθεις …νεφελώδεις εκφράσεις του και τα παραληρηματικά διανοήματά του.
Δεν υπάρχει λόγος για αντίλογο. Μόνο σε ένα σημείο στεκόμαστε, που είναι κατ’ εξοχήν …πικάντικο.
Γράφει ο κ. Μάνος Λαμπράκης:«Δεν υπάρχει καμία ευχή[εννοεί της Εκκλησίας] για την εμμηνόπαυση. Δεν υπάρχει καμία ακολουθία για τη μετάβαση. Δεν υπάρχει καμία λόγια, ποιητική, λειτουργική γλώσσα για το τέλος του κύκλου. Η Εκκλησία δεν έχει θεολογήσει το γεγονός της σιωπής του αίματος».
Γιατί υπάρχει εκκλησιαστική ευχή για την έμμηνο ρύση (την αρχή και την διάρκειά της);
Υπάρχει, όμως, κανόνας για την γυναίκα όταν είναι σε έμμηνο ρύση.
Πρόκειται για τον Β’ κανόνα του αγίου Διονυσίου Αλεξανδρείας, ο οποίος είναι και ο μόνος κανόνας που ασχολείται ειδικώς με το θέμα: «Περὶ δὲ τῶν ἐν ἀφέδρῳ γυναικῶν, εἰ προσῆκεν αὐτὰς οὔτω διακειμένας εἰς τὸν οἶκον εἰσιέναι τοῦ Θεοῦ, περιττὸν καὶ τὸ πυνθάνεσθαι νομίζω. Οὐδὲ γὰρ αὐτὰς οἶμαι πιστὰς οὔσας καὶ εὐλαβεῖς, τολμήσειν οὕτω διακειμένας ἢ τῇ τραπέζῃ τῇ ἁγίᾳ προσελθεῖν ἤ τοῦ σώματος καὶ τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ προσάψασθαι. Οὐδὲ γὰρ ἡ τὴν δωδεκαετῆ ῥύσιν ἔχουσα, πρὸς τὴν ἴασιν ἔθιγεν αὐτοί, ἀλλὰ μόνου τοῦ κρασπέδου. Προσεύχεσθαι μὲν γὰρ ὄπως ἂν ἔχῃ τις καὶ ὡς ἂν διάκηται μεμνῆσθαι τοῦ δεσπότου καὶ δεῖσθαι βοηθείας τυχεῖν, ἀνεπίφθονον, εἰς δὲ τὰ ἅγια καὶ τὰ ἅγια τῶν ἁγίων ὁ μὴ πάντῃ καθαρὸς καὶ ψυχῇ καὶ σώματι προσιέναι, κωλυθήσεται».
Βέβαια τα περί ακαθαρσίας κατά την έμμηνο ρύση είναι ιουδαϊκά κατάλοιπα, που πέρασαν ακόμα και στο Ισλάμ.
Αυτή η έννοια της «ακάθαρτης» γυναίκας υπάρχει και στην ακολουθία για την λεχώνα γυναίκα, που διαβάζουμε στο Μικρό Ευχολόγιο. Σε μια από τις σχετικές ευχές καλούμε τον Θεό: «…καὶ καθάρισον αὐτὴν ἀπὸ τοῦ σωματικοῦ ῥύπου καὶ τῶν ποικίλων αὐτῇ ἐπερχομένων σπλαγχνικῶν ἐνοχλήσεων, καὶ ἔξαξον αὐτήν, διὰ τῆς ταχινῆς σου ἐλεημοσύνης, ἐν τῷ ταπεινῷ αὐτῆς σώματι εἰς ἐπανόρθωσιν».
Επίσης, στα Ευχολόγια υπάρχει ειδική ακολουθία «εις γυναίκα όταν αποβάληται» ή κατά τα χειρόγραφα «λεγομένη εις λεχούσας εις τας αποβαλούσας το βρέφος και οπόταν γεννηθή το παιδίον παράκαιρον και ατέλεστον ή και εξ ανάγκης τινός».
Όλα αυτά χρήζουν της δέουσας ερμηνείας και προσέγγισης.
Ευχές, όμως, για την έμμηνο ρύση, είτε στην αρχή είτε στο τέλος της, δεν υπάρχουν. Και ο κ. Λαμπράκης εκφράζει την οδύνη του: «Η Εκκλησία θα έπρεπε να σκύψει πάνω από αυτό το φως. Να θεολογήσει την εμμηνόπαυση όχι ως τέλος, αλλά ως είσοδο στην περιπλάνηση της σοφίας».Οπότε ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν για τον «εθνικό μας σχολιαστή» κ. Μάνο Λαμπράκη. Να συντάξει σχετικές ευχές, με τον δεινόν κάλαμον που τον διακρίνει, και να τις διαβάζει σε όσες κόρες και κυρίες επιθυμούν και προστρέχουν στην υψηλή διάνοιά του. Θεολογώντας ο ίδιος την εμμηνόπαυση μπορεί να οδηγήσει τα ώριμα θήλεα «στην περιπλάνηση της σοφίας του». Εν τω νυν αιώνι και εν τω μέλλοντι.
Το Καλλιτεχνικό Σύνολο "Πολύτροπον" (υπεύθυνος: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος) διοργανώνει την Τετάρτη 1 Οκτωβρίου 2025, και ώρα 7 μ.μ. στηνΑίθουσα Διδασκαλίας της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μια εκδήλωση - αφιέρωμα στον ποιητή Άθω Δημουλά (1921-1985), με αφορμή την συμπλήρωση 40 χρόνων από το θάνατό του.
Το πρώτο μέρος της εκδήλωσης περιλαμβάνει ομιλίες για την Ποιητική του Άθου Δημουλά, ενώ στο δεύτερο μέρος θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά μελοποιημένη ποίηση του Άθου Δημουλά από τους συνθέτες:
Δημήτρη Μηνακάκη, Θεοδώρα Μαγγίνα και Φένια Παπαδόδημα.
Ο καταξιωμένος συνθέτης Δημήτρης Μηνακάκης συνέθεσε τρία τραγούδια σε ποίηση Α. Δημουλά, για σοπράνο, πιάνο και φλάουτο. Πρόκειται για τα ποιήματα: "Απώλειες", "Μυκήναι" και "Ο Ηνίοχος των Δελφών".
Θα ερμηνεύσουν η Δάφνη Πανουργιά και το Duo Marcato: Θεόδωρος Τοσουνίδης, φλάουτο και Γιώργος Μαρκάλας, πιάνο.
Το Duo Marcato ιδρύθηκε από τους δύο εκτελεστές με βάση την έμπνευση που απέκτησαν από την εργογραφία του συνθέτη Δημήτρη Μηνακάκη, του οποίου έργα μελετούν εις βάθος, εκτελούν σε εκδηλώσεις και ρεσιτάλ και ηχογραφούν. Ο Θ. Τοσουνίδης ετοιμάζει την διδακτορική του διατριβή πάνω στην εργογραφία του φλάουτου του συνθέτη στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας Κατερίνας Τσεντς.
Η Δάφνη Πανουργιά έχει τραγουδήσει επανειλημμένως έργα του Δημήτρη Μηνακάκη, αρκετά από τα οποία ο συνθέτης έγραψε για πρωτότυπες παραγωγές του Καλλιτεχνικού Συνόλου "Πολύτροπον".
ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΚΑΛΑΣ
Γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1979. Ξεκίνησε τις μουσικές του σπουδές στο Απολλώνιο ωδείο Τρίπολης από όπου απέκτησε τα πτυχία Αρμονίας και Ωδικής και συνέχισε στο Σύγχρονο Ωδείο Θεσσαλονίκης (στην τάξη της Fillipina Filipova) όπου απέκτησε Δίπλωμα Πιάνου αποσπώντας το β’ βραβείο. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με ειδικότητα στο πιάνο (στην τάξη της Τατιάνας Παπαδοπούλου) και κάτοχος Master Degree στο σολιστικό πιάνο από το τμήμα Musical Arts του New Bulgarian University της Σόφιας στην τάξη της Milena Mollova (μαθήτρια του θρυλικού πιανίστα Emile Gilels). Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια πιάνου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με τους Nikolai Petrov (Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης) ,Martino Tirimo (Αγγλία), Νίκο Λούκο ( Σύγχρονο Ωδείο Θεσσαλονίκης), Νίκο Τασόπουλο (Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης), Τατιάνα Παπαγεωργίου σε έργα του Μ.Θεοδωράκη για πιάνο (και συμμετοχή στην τελική συναυλία σε α' εκτέλεση στη βόρεια Ελλάδα), Αlexei Lubimov (Αυστρία), C.Tanski (Αυστρία) κ.α, καθώς και σεμινάρια μουσικής δωματίου. Έχει δώσει ατομικά ρεσιτάλ πιάνου και μουσικής δωματίου τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Τα τελευταία χρόνια εργάζεται ως μόνιμος καθηγητής πιάνου στο Μουσικό Σχολείο Παλλήνης.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΤΟΣΟΥΝΙΔΗΣ
Γεννήθηκε στην Κοζάνη από όπου πήρε τα πρώτα μαθήματα μουσικής στο Σύγχρονο Κέντρο Μουσικών Σπουδών. Το 1999 σε ηλικία 14 ετών, κέρδισε το πρώτο βραβείο σε πανελλήνιο διαγωνισμό μουσικής. Το 2001 πήρε δίπλωμα φλάουτου με άριστα παμψηφεί και πρώτο βραβείο από το Μουσικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης με καθηγητή τον Dieter Vogt. Την ίδια χρονιά έλαβε μέρος στον διαγωνισμό μουσικής της Βασιλικής Ακαδημίας του Λονδίνου, από όπου απέσπασε βραβείο και τιμητική διάκριση από απεσταλμένο της Μεγαλειοτάτης του Ηνωμένου Βασιλείου. Το 2003 με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών της Ελλάδος, έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο του Debrecen, από όπου αποφοίτησε με τον τίτλο του Master of Music in Flute Performance and Teacher. Το 2013 γίνεται δεκτός στην Ακαδημία Ferenc Liszt της Βουδαπέστης από όπου θα λάβει μεταπτυχιακό τίτλο ειδίκευσης με αντικείμενο την εκτέλεση αναγεννησιακής, μπαρόκ και κλασικής περιόδου της μουσικής. Εργάζεται ως μόνιμος καθηγητής φλάουτου στο Μουσικό Σχολείο Αθήνας.
Τον Ιούνιο/Ιούλιο 2025 παρουσιάστηκε ένα τετράπτυχο αφιέρωμα στον συνθέτη, εκτελεστή, παιδαγωγό και συγγραφέα Δημήτρη Μηνακάκη από την «Εγνατία Οδό», του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ, με τον Γιώργο Ντόβολο.
Στην εκπομπή ακούστηκαν σε πρώτη πανελλήνια και παγκόσμια εκτέλεση έργα του Δ. Μηνακάκη για φλάουτο και πιάνο. Η κυκλοφορία του πρώτου δίσκου, με έργα τα οποία ακούστηκαν στην εκπομπή, θα γίνει τον Νοέμβριο του 2025 από το Marcato Duo (Θεόδωρος Τοσουνίδης-φλάουτο, Γιώργος Μαρκάλας-πιάνο).
Η συνθετική πορεία του Δημήτρη Μηνακάκη αντικατοπτρίζει έντονες επιρροές από τη Βυζαντινή μουσική, τη λόγια Ελληνική παράδοση, και τον ύστερο ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Οι συνισταμένες αυτές αφομοιώνονται και εξελίσσονται διαρκώς στο προσωπικό του ύφος.
Ως εκτελεστής, ανέπτυξε πολύπλευρη δραστηριότητα τόσο στο χώρο της Βυζαντινής μουσικής ως ιεροψάλτης, όσο και σε αυτόν της Ευρωπαϊκής μουσικής, ως διευθυντής χορωδίας και ορχήστρας.
Σπουδαίος παιδαγωγός, ανδρώθηκαν στα χέρια του γενιές ολοκληρωμένων μουσικών προσωπικοτήτων.
Ο ίδιος συνεχίζει μέχρι σήμερα να παρουσιάζει πτυχές του συγγραφικού του έργου στο ευρύ κοινό στην προσπάθεια να μεταδώσει καρπούς της αγάπης του για την εις βάθος έρευνα της εν γένει μουσικής.
Παραθέτουμε, στη συνέχεια, την συνέντευξη του Δημήτρη Μηνακάκη στον Γιώργο Ντόβολο.
«Το Τραίνο», που έγραψε ο Θάνος Μικρούτσικος για τη θεατρική παράσταση του Γιάννη Σκαρίμπα «Η Κυρία του Τραίνου», κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε ηχογράφηση με τη χαρακτηριστική φωνή του Κώστα Θωμαΐδη, την Παρασκευή 27 Δεκεμβρίου 2024, μία μέρα δηλαδή πριν συμπληρωθούν τα πέντε χρόνια από τον θάνατο του συνθέτη στις 28 Δεκεμβρίου του 2019.
Ο στενός συνεργάτης του Θάνου Μικρούτσικου, ο σπουδαίος μουσικός Θύμιος Παπαδόπουλος, τον οποίο ο συνθέτης αποκαλούσε «το alter ego του», ανέλαβε τη νέα ενορχήστρωση και είχε την επιμέλεια παραγωγής, διατηρώντας αναλλοίωτο το μουσικό αποτύπωμα και τη δυναμική του δημιουργού.
Το «Τραίνο» παρουσιάστηκε αρχικά ζωντανά από τον Κώστα Θωμαΐδη το καλοκαίρι του 1991, σε θεατρική παράσταση στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων του Δήμου Πειραιά. Ήταν μια εμπνευσμένη ιδέα του Θάνου Μικρούτσικου, βασισμένη σε κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα, του ποιητή που αιχμαλώτισε τη φαντασία με τα «ταξίδια» του σε σιδηροδρομικούς σταθμούς.
«Ήταν ένα τραγούδι που αγαπούσε πολύ ο Θάνος και σκεφτόταν να το ηχογραφήσει για να κυκλοφορήσει» δήλωσε η σύντροφός του, η γνωστή συγγραφέας Μαρία Παπαγιάννη. «Ακουγόταν σε μια παράσταση, θυμάμαι, που την είχα παρακολουθήσει τότε ως δημοσιογράφος, χρόνια πριν συνδεθούμε, και με είχε συγκινήσει ιδιαίτερα, γιατί είχε παρουσιαστεί πάνω σε μια ιδέα του στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Ήδη τότε αυτοί οι παλιοί σιδηροδρομικοί σταθμοί ήταν εικόνες μιας εποχής που είχε τελειώσει, κι εμένα αυτή η παράσταση μου έφερε μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια στη Λάρισα και στον Πλαταμώνα. Και έτσι πολλές φορές με τον Θάνο αναφερόμασταν σ’ αυτό το τραγούδι και ο ίδιος το έπαιζε συχνά στο πιάνο του σπιτιού. Ουσιαστικά, είναι ένα ανέκδοτο τραγούδι, έχει ακουστεί, εκτός από την παράσταση του 1991, στα αφιερώματα που κάναμε στη θεατρική μουσική του Θάνου στο Μέγαρο και στο Ηρώδειο. Τώρα ηχογραφείται για πρώτη φορά».
ΠΟΙΗΤΗΣ+ΣΤΑΘΜΟΣ= ΤΑΞΙΔΙ
Ο σταθμός του Πειραιά ένωσε το πρώτο λιμάνι της χώρας με την Θήβα και την Χαλκίδα. Η Χαλκίδα είναι όμως η πόλη του ποιητή Γιάννη Σκαρίμπα. Κι ο Σκαρίμπας είναι ο κατεξοχήν ποιητής των φαντασιακών ταξιδιών.
Στον σταθμό του ΟΣΕ συναντιούνται λοιπόν ο ποιητής, η πόλη του και τα φαντάσματά του. Τα μαγικά ταξίδια με το τραίνο του ποιητή που αποτυπώνονται στους διαλόγους των έργων του και στα διηγήματά του αποτελούν το θέαμα «Η Κυρία του Τραίνου».
Ο χώρος του σταθμού γίνεται χώρος ταξιδιού και ο χώρος του ταξιδιού με τη σειρά του μετατρέπεται σε ένα παιχνίδι με το χρόνο. Ας μπούμε στον πειρασμό των εξισώσεων: χώρος+χρόνος= τόπος. Ας μην ξεχάσουμε και μιαν άλλη εξίσωση που προέρχεται από τη φύση του θεάτρου: τόπος=τρόπος.
Οι συντελεστές της παράστασης του 1991, σύμφωνα με το πρόγραμμα της παράστασης
Το θέαμα βασίστηκε σε μία ιδέα του Θάνου Μικρούτσικου .Το κείμενο της παράστασης βασίστηκε στο διήγημα "Η τελευταία των 6 1/2",
στο θεατρικό έργο "Η Κυρία του Τραίνου" και σε διαλόγους από μυθιστορήματα του Γιάννη Σκαρίμπα.
Ο Γιάννης Σκαρίμπας ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής λογοτεχνίας, θεατρικός συγγραφέας ποιητής και πεζογράφος γεννήθηκε στο 1893 και πέθανε στην Χαλκίδα το 1984.
Ο Θάνος Μικρούτσικος αγαπούσε από μικρό παιδί την ποίηση και τη λογοτεχνία. «Η συναρμογή στίχου και μουσικής στο τραγούδι είναι που παράγει το ενιαίο αισθητικό και ιδεολογικό αποτέλεσμα. Πρόκειται λοιπόν για μια νέα ανάγνωση του ποιήματος που εγκαθιδρύεται μετά τη μελοποίηση. Η ανάγνωση αυτή άλλοτε συμπληρώνει, άλλοτε καταργεί τις αναγνώσεις του ποιήματος πριν από τη μελοποίησή του, αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές, το αθέατο, τα μυστικά που ένα σπουδαίο κείμενο κρύβει εντός του. Γι’ αυτό, το ποίημα απαιτεί και επιβάλλει στον συνθέτη τον τρόπο με τον οποίο θα μελοποιηθεί» (σε συζήτηση με την Τιτίκα Δημητρούλια).
Σημείωμα του Κώστα Θωμαΐδη
Κρατούσα στα χέρια μου την κασέτα που μόλις μου είχε δώσει ο Θάνος για να μελετήσω, λέγοντάς μου:
«Είναι τρία ποιήματα του Γιάννη Σκαρίμπα που μελοποίησα για να τα τραγουδήσεις στο θεατρικό Η Κυρία του Τραίνου». Από την πρώτη στιγμή ξεχώρισα το «Τραίνο». Η παράσταση δόθηκε στον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό του Πειραιά, ανάμεσα στις γραμμές του τραίνου, με σκηνικό μια παλιά ατμομηχανή και ένα βαγόνι ανοιχτό.
Περπατώντας στην πλατφόρμα με τον Τάκη Φαραζή, με το ακορντεόν του και παίζοντας μαντολίνο, το τραγουδούσα. Μνήμη από το 1991.
Τα χρόνια πέρασαν και, δουλεύοντας το αρχείο του Θάνου, έπεσα πάνω στην κασέτα που μου είχε δώσει.
Τον Ιούνιο του 2020 το «Τραίνο» ξανακούστηκε, τόσα χρόνια μετά, ενορχηστρωμένο από τον Θύμιο Παπαδόπουλο, στο Ηρώδειο, σε συναυλία με τα θεατρικά τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου. Ο ίδιος δεν πρόλαβε να το ακούσει. Όμως όλοι οι μουσικοί το δουλέψαμε με αγάπη, νιώθοντας την παρουσία του ανάμεσά μας. Ήταν εκεί, μας διηύθυνε, όπως πάντα.
Το Τραίνο
Πως ήταν έτσι, πως μου εφάνη
τόσο μελαγχολικό αυτό το τραίνο,
σχεδόν όλο πηγαίνω και δε φτάνει,
σχεδόν ούτε δε φτάνει ούδε πηγαίνω.
Ούτε θυμάμαι πρωί αν ήταν,
ή νύχτα κι έλαμπε ο δίσκος της Εκάτης
έτσι του μελαγχολικό όπως εκείταν,
όπως εγώ είμαι χαύνος του επιβάτης.
Όπως σχεδόν παιδί – ωραίον όπως
δεν ξέρω τι με πήρε εντός του – μόνο
καιρός αν ήταν, ή ήταν δρόμος, ή ήταν τόπος
που ταξιδεύει, σκέφτομαι, στον χρόνο...
Κι όπως βροντάν εντός του οι κρότοι
πότε στατό και πότε χωρίς φρένο
με αναφτούς τους φάρους του στα σκότη
άπιαστο, σερπετό και νυχτωμένο…
Κι όλο κυλάει στου νου τη ρόδα
(σε τέρμα ή σ’επιστροφή; ή αιωνιότη;)
κι είναι σαν ανθοστολισμένο με τα ρόδα
τραίνο που μεταφέρνει μου τη νιότη.
____________
Παραθέτουμε στη συνέχεια μια κριτική για την παράσταση "Η Κυρία του Τραίνου", που έγραψε η Δηώ Καγγελάρη στην εφημερίδα "Εθνος" στις 8 Αυγούστου 1991.
Έχουμε επισημάνει εμφαντικά προ πολλών χρόνων το απαράδεκτο γεγονός της μεταφοράς λειψάνων και εικόνων ανά την Ελλάδα – ακόμα και από ενορία σε ενορία της ίδιας Μητρόπολης! – και η θέση μας είναι κάθετη: Θα έπρεπε να απαγορευτεί πάραυτα αυτή η πρακτική για χίλιους λόγους.
Για την πρακτική της εγκαθίδρυσης αντιγράφων περιπύστων και θαυματουργών εικόνων, ας όψεται ο ...ευρηματικός ηγούμενος της Μονής Βατοπεδίου Εφραίμ, ο οποίος λάνσαρε με μεγάλη επιτυχία τη νέα αυτή ατραξιόν. Περιάγει αντίγραφα ανά τας ρύμας και τας οδούς, ενισχύοντας έτσι το αδιαφιλονίκητο πλέον προφίλ του. Είναι ο μαιτρ του είδους: πώς χρησιμοποιεί την Παναγία και τους Αγίους για να δοξάζεται εκείνος.
Η περιφορά λειψάνων σήμερα γίνεται:
- για λόγους οικονομικούς, δηλαδή να σπεύσουν να προσκυνήσουν οι πιστοί δίδοντας τον όβολό τους, και γι' αυτό μια απλή περιδιάβαση στο ίντερνετ (στις σχετικές σελίδες) μας πείθει ότι πρόκειται για μια καθημερινή πρακτική πλέον σε όλη την Ελλάδα, Πρόκειται για ...ενδημική νόσο.
- για λόγους επιρροής και πνευματικής χειραγώγησης των πιστών, οι οποίοι εθίζονται στα λείψανα, στα θαύματα, στις προφητείες και δεν μπαίνουν ποτέ στην ουσία του Χριστιανισμού, που είναι η αληθινή πνευματικότητα, η πίστη, η ελπίδα και η αγάπη.
Τα λείψανα πρέπει να μένουν εκεί όπου φυλάσσονται και να μην περιφέρονται. Οι πιστοί αν θέλουν να πάνε εκεί όπου βρίσκονται να τα προσκυνήσουν. Τρανή απόδειξη είναι τα τρία άφθαρτα λείψανα των Αγίων της Επτανήσου (Διονυσίου, Γερασίμου και Σπυρίδωνος) που δεν φεύγουν ποτέ από την τόπο τους.
Η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών με πρόσφατο εγκύκλιο σημείωμά της (22-9-2025), υπενθυμίζει δύο παλαιότερες εγκυκλίους της Εκκλησίας της Ελλάδος (1995 και 2003), όπου γίνεται ρητή αναφορά ότι η μεταφορά και έκθεση προς προσκύνηση ιερών εικόνων, λειψάνων και λοιπών εκκλησιαστικών κειμηλίων (για αντίγραφα δεν γίνεται λόγος), πρέπει να γίνεται κάτω από αυστηρές προϋποθέσεις: έγκριση Διαρκούς Ιεράς Συνόδου «κατόπιν ητιολογημένης προτάσεως του αιτουμένου ιεράρχου και μόνον προς μείζον πνευματικόν όφελος του ευσεβούς λαού ή οσάκις ειδικαί ποιμαντικαί περιστάσεις επιβάλλωσι τούτο».
Θα πει κανείς πως εδώ υπάρχουν πολλά …παραθυράκια και ο καθένας μπορεί να επινοήσει επιχειρήματα κ.ο.κ.
Όμως στην Συνοδική Εγκύκλιο του 1995 περιγράφεται η προ τριακονταετίας κατάσταση που είναι ίδια και απαράλλακτη – και χειρότερη – με τη σημερινή: «Ο πόθος της προσκυνήσεως αυτών υπό του ευσεβούς ποιμνίου υπάρχει ιερός πλην όμως ενίοτε ο τρόπος της διοργανώσεως του προσκυνήματος απάδει προς την σοβαρότητα του σκοπού, ήκιστα εξυπηρετών την πνευματικήν οικοδομήν των πιστών».
Η εγκύκλιος του 2003, επί Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, αναπαράγει, ουσιαστικά τα της εγκυκλίου του 1995, επί Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ.
Τώρα, ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Β', παραπέμπει στις δύο εκείνες εγκυκλίους, παρακαλώντας «δια την πιστήν τήρησιν των εν αυταίς διαλαμβανομένων».
Τριάντα ολόκληρα χρόνια πέρασαν και η κατάσταση εκτραχύνθηκε και τώρα δεν μαζεύεται, δυστυχώς…
Παραθέτουμε τα σχετικά κείμενα για ιστορικούς και μόνον λόγους.
Κατά τη διάρκεια εισήγησης του στο ΙΘ’ Λειτουργικό Συμποσίο στελεχών Ι. Μητροπόλεων της Εκκλησίας της Ελλάδος που πραγματοποιήθηκε στην Μητρόπολη Περιστερίου, ο γνωστός καθηγητής Μουσικολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ, και πρωτοψάλτης κ. Αχιλλέας Χαλδαιάκης, παρουσίασε την ψαλτική παρουσία του γνωστού αρχιμανδρίτη Νικόδημου Καβαρνού, ως «χαρακτηριστικό παράδειγμα αθέμιτης εκκοσμίκευσης».
Ο καθηγητής Αχιλλέας Χαλδαιάκης τόλμησε να αναφέρει – νομίζω για πρώτη φορά επισήμως – τον κληρικό Νικόδημο Καβαρνό, ως παράδειγμα προς αποφυγήν, αφού έκανε λόγο για «ιδιαίτερα συναισθηματική και δραματοποιημένη εκφορά της φωνής, υπερβολική χρήση διαποικίλσεων και έντονο προσωπικό ύφος» συμπληρώνοντας πως «η σκηνική παρουσία μαζί με τη συνοδευτική προβολή βιντεοσκοπημένου υλικού όπου η ψαλτική ερμηνεία συνοδεύεται από εντυπωσιακά και οιονεί κινηματογραφικά σκηνικά συμφραζόμενα καθιστούν την ψαλμωδία προσωπικό θέαμα και όχι λειτουργική μαρτυρία».
Ο κληρικός Νικόδημος Καβαρνός ασκεί την ψαλτική τέχνη τόσο στην Εκκλησία όσο και επί σκηνής, σε συναυλίες όπου πρωταγωνιστεί κυριολεκτικά.
Έχει ενδιαφέρον ότι στο διαδίκτυο, ο εν λόγω κληρικός παρουσιάζεται ως εξής:
«Ο Νικόδημος Καβαρνός είναι μία ξεχωριστή φωνή της Ορθόδοξης παράδοσης, ένας άνθρωπος που με πίστη και ταλέντο καταφέρνει να ενώσει το θείο με το ανθρώπινο. Από μικρή ηλικία αφιερώθηκε στη μελέτη και την τέχνη της βυζαντινής μουσικής, διαμορφώνοντας όχι απλώς έναν εκκλησιαστικό ψάλτη, αλλά έναν φορέα πνευματικότητας που αγγίζει τις καρδιές. Με στοργή και ευσέβεια, ο πατέρας Νικόδημος υπηρετεί την Εκκλησία με διδασκαλία, χορωδίες, συναυλίες και ομιλίες· με τρόπο που φανερώνει σεβασμό, ταπεινότητα, αλλά και έμπνευση. Η φωνή του δεν είναι μόνο ήχος· είναι γέφυρα μεταξύ του ανθρώπου και του θείου, είναι ηχώ της πίστης, του όραματος, της ελπίδας».
Σύμφωνα με τα παραπάνω, τα οποία εκφράζουν – υποθέτω – και τον κληρικό, δεν τίθεται θέμα «εκκοσμίκευσης», αφού θεωρείται «φορέας πνευματικότητας»! Ο ίδιος θα πει πως εγώ δεν είμαι εκκοσμικευμένος και ότι και πολλοί άλλοι κάνουν διάφορα στην Εκκλησία τα οποία λογίζονται ως «εκκοσμίκευση».
Αν είναι έτσι, τότε ποιο είναι το πρόβλημα;
Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, είναι η ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΑ!
Δυστυχώς, στην λατρεία της Εκκλησίας ο καθένας μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, όποτε θέλει και όπως το θέλει. Παρά τα Λειτουργικά Συνέδρια, παρά τις Συνοδικές εγκυκλίους, παρά τα όποια επιστημονικά κείμενα που ανταποκρίνονται στην αλήθεια της παράδοσης της Εκκλησίας, επικρατεί γενικώς μια αδιανόητη αυθαιρεσία. Τόσο στην Θεία Λειτουργία όσο και στις άλλες Ακολουθίες και συνολικά σε θέματα Τυπικού και ψαλτικής εκφοράς και πρακτικής.
Θυμάμαι, χαρακτηριστικά, τον μακαριστό καθηγητή Ιωάννη Φουντούλη, ο οποίος σε μία εισήγησή του σε Λειτουργικό Συμπόσιο κατέδειξε πόσο εκτός Τυπικού είναι τα – της μόδας πλέον – πολυαρχιερατικά συλλείτουργα και με ποιες αυστηρές προϋποθέσεις πρέπει να τελούνται. Την επόμενη μέρα, ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος τέλεσε, στο πλαίσιο του Συμποσίου, πολυαρχιερατικό συλλείτουργο, χωρίς να συντρέχει κανένας λειτουργικός λόγος. Κανείς δεν άκουσε τι είπε ο καθηγητής και κανείς δεν το εφάρμοσε έκτοτε.
Το πρόβλημα είναι η ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΑ! Κανείς δεν υπακούει στην λειτουργική τάξη και ο καθένας κάνει ό,τι του αρέσει, ό,τι νομίζει καλύτερο κ.ο.κ.
Για παράδειγμα, στον Εσπερινό της Αναστάσεως (Αγάπης), φέτος το Πάσχα, ο κληρικός Νικόδημος Καβαρνός στον Ι. Ναό Αναλήψεως Νέου Κόσμου, όπου διακονεί, εκφώνησε – μαζί με τον συνεφημέριο του- δικής του (;) εμπνεύσεως «Ειρηνικά». Τα παραθέτω στη συνέχεια.
"Υπέρ του χορηγήσαι ημίν Κύριον Ιησούν Χριστόν τον Σωτήρα ημών την νίκην επί τα βουλάς των εχθρών, ορατών τε και αοράτων, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ του συνθλάσαι αυτόν ταχέως υπό τους πόδας ημών τον άρχοντα του σκότους και πάσας τας δυνάμεις αυτού, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ του συναναστήσαι αυτόν ημάς μετ’ αυτού και συνεγείραι τη χάριτι αυτού εκ σκότους τάφων των αμαρτιών και των πταισμάτων ημών, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ του … αυτόν ημάς λαμπρούς εν δόξη της αγίας Αναστάσεως Αυτού, φαιδρουμένους εν Αυτώ, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ του καταξιωθήναι ημάς της του εισελθείν χάριτος, εις τον θείον νυμφώνα αυτού ανέκφραστον, αγαλλιωμένους εν κοινωνία των επουρανίων αυτού ικετών και ταγμάτων των αγίων των απολαβόντων αυτού, εν τη νικηφόρω Εκκλησία, του Κυρίου δεηθώμεν".
Γιατί ο κληρικός Νικόδημος Καβαρνός πρόσθεσε στην ακολουθία κάτι που δεν υπάρχει; Γιατί έτσι του άρεσε. Κάτι που κάνουν και πολλοί άλλοι! Τον ήλεγξε ή τον επιτίμησε κανείς γι’ αυτό; Κανείς! Ούτε μετά την αναφορά του καθηγητή Αχ. Χαλδαιάκη θα ενοχλήσει κάποιος τον κληρικό Νικόδημο Καβαρνό. Θα συνεχίσει ό,τι κάνει απρόσκοπτα.
Νομίζω ότι η Διοικούσα Εκκλησία δεν μπορεί πλέον να ελέγξει την αυθαιρεσία. Αυτή, η προκλητική αυθαιρεσία, συνιστά την όντως εκκοσμίκευση. Ο κάθε κληρικός εφαρμόζει στην λατρεία της Εκκλησίας ό,τι εκείνος θέλει, αγνοώντας επιδεικτικά την παράδοση και το Τυπικό της Εκκλησίας.
Μια αυστηρή μαθητεία θα ήταν μια κάποια λύση… Αλλά τις ο διδάσκων;
Στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού το βράδυ της Τρίτης 23 Σεπτεμβρίου 2025, τελέστηκε Ιερά Αγρυπνία επί τη εορτή της Παναγίας της Μυρτιδιωτίσσης, στην οποία είναι αφιερωμένη το παρεκκλήσιο του Ναού.
Της Αγρυπνίας προέστη ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Θεσπιών κ. Παύλος, ο οποίος μετέφερε προς το εκκλησίασμα τις πατρικές ευχές του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου.
Τον Θεοφιλέστατο προσφώνησε καταλλήλως ο προϊστάμενος του Ναού, Αρχιμ. Μιχαήλ Σταθάκης.
Ο Bernard Herrmann έγραψε την μουσική για την ταινία Psycho του Alfred Hitchcock μέσα σε ένα μήνα: 12 Ιανουαρίου - 12 Φεβρουαρίου 1960. Επιδίωξη του συνθέτη ήταν «να συμπληρώσει την ασπρόμαυρη φωτογραφία με ένα ασπρόμαυρο μουσικό θέμα», γι’ αυτό και χρησιμοποίησε αποκλειστικά ορχήστρα εγχόρδων. Η μουσική του Herrmann υπομνηματίζει τις σκηνές της ταινίας κατά τρόπο που ο θεατής εισάγεται σε μια ατμόσφαιρα υποσυνείδητου τρόμου. Παρουσιάζει και ενισχύει τις βαθύτερες ψυχολογικές έννοιες της ταινίας με αναφορές στον φεμινισμό, την πατριαρχία και τον καπιταλισμό.
Οι Ώρες είναι μια ιστορία για την επιθυμία, τις επιλογές, τη μετάνοια και την αποδοχή. Η ταινία αναφέρεται σε τρεις γυναίκες διαφορετικών γενεών και εποχών και πώς οι ζωές τους συνδέονται με το βιβλίο Mrs. Daloway της Virginia Woolf. Ο Philip Glass αποφεύγει να χρησιμοποιήσει μουσικά στυλ που αφορούν στις τρεις χρονικές περιόδους του έργου, συμβάλλοντας έτσι στην αχρονικότητα της ταινίας. Η ορχήστρα -ένα πιάνο και κουαρτέτο εγχόρδων- μεταδίδει μια ήρεμη και μελαγχολική απλότητα. Χαρακτηριστικό το κομμάτι I’m going to make a cake με τη δυναμική παρουσία του πιάνου στις χαμηλές οκτάβες. Το μουσικό θέμα της ταινίας αποτελείται από απλά ίσως μοτίβα, η διαρκής κίνησή τους όμως είναι επιτυχημένη.
Ο Enio Morricone συνέθεσε τη μουσική για το Once Upon a Time in America πριν ακόμα γυριστεί, λόγω της μεγάλης καθυστέρησης που συνάντησε η παραγωγή της ταινίας. Το κομμάτι Deborah’s Theme, που θεωρείται από πολλούς το καλύτερο του soundtrack, γράφτηκε αρχικά για άλλη ταινία. Ο σκηνοθέτης Sergio Leone δίσταζε να το χρησιμοποιήσει λόγω της ομοιότητάς του με το θέμα της ταινίας Once Upon a Time in the West του ιδίου. Μέσα από την ιστορία μιας συμμορίας στη Νέα Υόρκη, που εκτείνεται από το 1923 έως το 1968, η ταινία αναφέρεται στη βία και την προδοσία, τον έρωτα, το χρόνο και τη μνήμη. Το φιλμ απογειώνεται στις σκηνές που απουσιάζει ο διάλογος και πρωταγωνιστούν τα έγχορδα, ενώ ο ήρωας αναπολεί το παρελθόν και οραματίζεται το μέλλον του μέσα σε ένα παραισθητικό όνειρο.
Ο Μικρασιατικός Σύλλογος "Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ" Νέου Ψυχικού, υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων και με τη συνδιοργάνωση του Δήμου Φιλοθέης - Ψυχικού, παρουσίασε μία ιδιαίτερη μουσική παράσταση με τίτλο «Δυοσμαράκι – Μαρτυρίες | Αφηγήσεις», η οποία πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου 2025 και ώρα 19:30, στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού, με αφορμή και τη συμπλήρωση 10 ετών (2015-2025) αδιάλειπτης δράσης και προσφοράς του Συλλόγου.
Στο Νέο Ψυχικό, οι πρώτοι Μικρασιάτες δημιούργησαν από το μηδέν μια ζωντανή κοινότητα. Έστησαν τα σπίτια τους, άνοιξαν τα πρώτα μαγαζιά και μετέφεραν μαζί τους την κουλτούρα, τη μουσική, τις γεύσεις και τις παραδόσεις της αλησμόνητης γης. Από τότε, η ιστορία τους παραμένει θεμέλιο της τοπικής ταυτότητας.
Η μουσική παράσταση έφερε την υπογραφή της μοναδικής Φένιας Παπαδόδημα, η οποία βασιζόμενη σε σημαντικά κείμενα του Γιώργου Σεφέρη, αλλά και σε αυθεντικά κείμενα μαρτυριών των μελών του Συλλόγου, ζωντάνεψε τις μνήμες και τις αφηγήσεις των Μικρασιατών, με τρόπο αισθαντικό και συγκινητικό.
Συντελεστές
Φένια Παπαδόδημα: σύνθεση, δραματουργία, τραγούδι
Γεράσιμος Γεννατάς: αφήγηση
Θωμάς Μελετέας: ούτι
Στέφανος Δορμπαράκης: κανονάκι, τραγούδι
Άννα Παπαστεργιοπούλου: κρουστά
Δημοσθένης Καραχριστόδουλου: πολίτικη λύρα.
Στην εκδήλωση συμμετείχε η χορωδία Cantus Angelicus υπό τη διεύθυνση της Αναστασίας Χατζηπαύλου, ενώ το χορευτικό σύνολο του Μικρασιατικού Συλλόγου "Άγιος Γεώργιος" Νέου Ψυχικού παρουσίασε παραδοσιακούς χορούς από τη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία.
Στην εκδήλωση, ο Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου π. Ιωάννης Σαββάκης εκπροσώπησε τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, μεταφέροντας προς όλους την πατρική και Πατριαρχική ευλογία.
Παρέστησαν, επίσης, ο Αρχιμ. Μιχαήλ Σταθάκης, προϊστάμενος του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού, εκπρόσωποι των τοπικών αρχών και πολύς κόσμος.
Η πρόεδρος του Συλλόγου κα Ντίνα Μακαντάση, εμφανώς συγκινημένη, ευχαρίστησε όλους όσοι συνέβαλαν στην επιτυχία της εκδήλωσης.
Ακούγοντας ένα εξαίσιο κουαρτέτο του Γάλλου συνθέτη Εrnest Chausson, θα ήθελα, αγαπητοί φίλοι της Ιδιωτικής Οδού, να σας συστήσω αυτόν τον άγνωστο στους πολλούς δημιουργό, ο οποίος στη σύντομη επίγεια ζωή του άφησε ζωηρό το μουσικό στίγμα του.
Ο Ernest Chausson, εκπρόσωπος του ώριμου γαλλικού ρομαντισμού, γεννήθηκε στο Παρίσι το 1855 σε μια εύπορη μικροαστική οικογένεια. Ο πατέρας του πλούτισε στη δεκαετία του 1850 καθώς βοηθούσε τον Βαρώνο Haussmann στν ανάπλαση του Παρισιού. Για να ευχαριστήσει τον πατέρα του ο C. σπούδασε νομική και έγινε δικηγόρος στο Εφετείο, αλλά στην πραγματικότητα δεν τον ενδιέφερε η νομική. Σύχναζε στα Παρισινά σαλόνια όπου συναντούσε ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών της εποχής. Ασχολήθηκε με το γράψιμο και το σχέδιο πριν αποφασίσει για την καριέρα του.
Τον Οκτώβριο του 1879 σε ηλικία 25 ετών άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα σύνθεσης με τον περίφημο συνθέτη όπερας Jules Massenet στο ωδείο του Παρισιού. Ο C. είχε ήδη συνθέσει μερικά κομμάτια για πιάνο και τραγούδια, αλλά τα πρώτα του χειρόγραφα που έχουν διατηρηθεί είναι αυτά πού διορθώθηκαν από τον Massenet. Στο ωδείο ο C. σπούδασε, επίσης, σύνθεση με τον César Franck, που είχε σκόπιμα αφήσει την δημοφιλή οδό της όπερας και ακολουθούσε το μοναχικό μονοπάτι της σύνθεσης ορχηστρικής μουσικής και μουσικής δωματίου. Ήταν ο Franck που έγινε του Chausson ο κύριως μέντορας κι αυτός με τη σειρά του έγινε ένθερμος μαθητής του Franck. O C απολάμβανε το ταξίδι και το 1882-1883 έκανε ένα προσκύνημα στο Μπαϊρόιτ για να παρακολούθησει τις όπερες του Wagner. Από το 1886 μέχρι το θάνατο του το 1899, ο C. ήταν γραμματέας στην Εθνική Κοινότητα της Μουσικής. Δεχόταν πολλούς από την ελίτ των Παρισινών καλλιτεχνών στα σαλόνια του, μουσικούς, λογοτέχνες και ζωγράφους, ενώ απέκτησε και μια σημαντική συλλογή από έργα ιμπρεσσιονιστών. Σε ηλικία 44 ετών ο C. πέθανε στη Limary, Seine-et-Oise, από ατύχημα. Φαίνεται ότι σε μια κατηφορική πλαγιά έχασε τον έλεγχο του ποδηλάτου του, προσέκρουσε σ' ένα τοίχο από τούβλα και πέθανε ακαριαία. Η δημιουργική δουλειά του C. χωρίζεται σε τρεις περιόδους. Από αυτές η πρώτη κυριαρχείται από τον Massenet και από ραφιναρισμένες μελωδίες. Η δεύτερη περίοδος χρονολογείται από το 1886 και σημαδεύεται από ένα πιο δραματικό χαρακτήρα, που εν μέρει απορρέει από τις επαφές του με το καλλιτεχνικό περιβάλλον με το οποίο ήταν σε άμεση επαφή. Η τρίτη περίοδος χρονολογείται από τον θάνατο του πατέρα του, το 1894, και επηρεάστηκε από το διάβασμα συμβολιστών ποιητών και της Ρωσικής λογοτεχνίας, κυρίως των Turgenev, Dostoyevsky και Tolstoy. Η συνθετική δουλειά του Chausson είναι εντελώς πρωτότυπη και αντανακλά κάποιες επιρροές τεχνικής από τον Franck και τον Wagner. Στυλιστικά ίχνη του Massenet και, προς έκπληξή μας, του Brahms μπορούν να ανιχνευτούν μερικές φορές. Ο ιδιωματισμός της γραφής του C. γεφυρώνει το χάρισμα μεταξύ του ρομαντισμού του Massenet και του Frank και του ιμπρεσιονισμού του Debussy. Έγραψε ορχηστρικές ουβερτούρες, σονάτες, μια συμφωνία (2η), το περίφημο κοντσέρτο σε ρε μείζονα για πιάνο, βιολί και κουαρτέτο εγχόρδων, μελοποίησε ποιήματα κ.α.Το κουαρτέτο εγχόρδων σε Ντο ελάσσονα, op. 35, ξεκίνησε από τον C. το 1898, και ο συνθέτης το είχε καταγράψει ολόκληρο, εκτός από ένα κομμάτι του τρίτου και τελευταίου μέρους, πριν πεθάνει από ατύχημα το 1899. Βασιζόμενος στα πρόχειρα σχέδια που άφησε πίσω ο C., ο φίλος του συνθέτης Vincent d'Indy (1851-1931) συμπλήρωσε την τελευταία πράξη και το κουαρτέτο εγχόρδων έκανε πρεμιέρα στις 27 Ιανουαρίου του 1900.
Το Ινστιτούτο Θερβάντες και το Σπίτι του Ελύτη-Μουσείο, σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Ισπανίας, στο πλαίσιο του Festival de Poesía del Mediterráneo, πραγματοποίησαν, την Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου 2025, ένα ξεχωριστό αφιέρωμα στους δύο σπουδαίους ποιητές της Μεσογείου, τον Federico Garcίa Lorca και τον Οδυσσέα Ελύτη.
Χαιρετισμό απηύθυναν η Υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη, η Διευθύντρια του Μουσείου – Σπίτι του Ελύτη κ. Ιουλίτα Ηλιοπούλου και ο Πρέσβης της Ισπανίας κ. Jorge Domecq Fernández de Bobadilla.
Ακολούθησε ομιλία του Διευθυντή του Instituto Cervantes κ. Luis García Montero, με θέμα: "Λόρκα και Ελύτης, ποιητικοί διάλογοι στις ακτές της Μεσογείου".
Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης κυριάρχησε η ποίηση και η μουσική.
Η διακεκριμένη πιανίστα Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου με την μέτζο σοπράνο Άρτεμη Μπόγρη, ερμήνευσαν "με λογισμό και μ' όνειρο", τραγούδια των Φ.Γκ. Λόρκα (παραδοσιακές μελωδίες), Μάνου Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργου Κουρουπού και Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου, βασισμένα σε ποίηση Λόρκα και Ελύτη. Ποιήματα απήγγειλαν η Ιουλίτα Ηλιοπούλου στα ελληνικά και ο Alfonso Silvan στα ισπανικά. Την επιμέλεια του εξαιρετικού προγράμματος είχε η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου.
Η μονίμως μαινομένη κα Εύη Βουλγαράκη αυτή τη φορά «τα έβαλε» με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη.
Αφορμή το πρόσφατο άρθρο του Στ. Ζουμπουλάκη στην "Καθημερινή", με τίτλο «Γενοκτονία και Δημοκρατία».
Ποιο είναι το …βαρύ αμάρτημα του Ζουμπουλάκη κατά την κα Εύη Βουλγαράκη; Ας την …απολαύσουμε:
«Γράφει και ο Ζουμπουλάκης την παρλάτα του, για να παραδεχτεί ότι πρόκειται για γενοκτονία. Αυτό που έχει δει ο κάθε τυφλός, περίμενε πρώτα να ολοκληρωθεί το έργο για να το δει ο ανοιχτομάτης Ζουμπουλάκης. Πολύ όψιμος ο όλος πόνος. Πάρα πολύ όψιμος. Με τη συνταξιοδότηση.
Πού ήταν το 2014 ο περίβλεπτος συγγραφέας, όταν βομβαρδιζόταν η δυτική όχθη με πάνω από 170 νεκρούς και 1250 τραυματίες, και οι Ισραηλινοί χειροκροτούσαν το θέαμα στον νυχτερινό ουρανό;
Πού ήταν επί τόσους μήνες που μας έλεγε για τις σφαγές του Αβραάμ; Ως τι αξίζει να διαβαστεί ένα κείμενο που έρχεται καταϊδρωμένο; Για την υπογραφή; ως κείμενο μετανοίας; μεταμελείας; νεότερου υπολογισμού; ως παλιοπαρέα; για το πώς πάει το ποτάμι της οργανικής διανόησης; με το ρεύμα; για τη σκυτάλη που έχει περάσει σε νεότερους;
Άνθρωποι που έστησαν καριέρα σχεδόν μονοθεματική, μπορεί να λέγονται άνθρωποι όταν περιμένουν να ολοκληρωθεί η γενοκτονία, για να πουν την τζάμπα πάρλα τους;
Και όχι δεν είμαι η κακιά εγώ. Αλλά δεν επιτρέπεται τέτοιος ηθικός χυλός. Κακοί είναι εκείνοι με τους οποίους μας χωρίζει μια θάλασσα από αίμα, και θυμούνται να ενοχληθούν και να παίξουν ένα παιχνιδάκι ισορροπιών κατόπιν εορτής.
Δεν ξέρω πώς θα ησυχάσουν τη μέσα τους φωνή, πώς θα κοιμούνται τα βράδια.
Κοιτάξτε, εμένα οι φιλίες μου δεν είναι κομπολόι δημοσίων σχέσεων άνευ νοήματος. Πολύ συχνά σκεπάζω επίσης τα ολισθήματα όλων μας, δεν παριστάνω συνεχώς τον κήνσορα των πάντων και ιδίως της εκκλησίας. Όλοι με τα λάθη μας πορευόμαστε. Όμως εδώ το λάθος είναι συστηματικό, επαναληπτικό, επίμονο και το κόστος αυτού του λάθους είναι το πάθος και ο θάνατος ενός ολόκληρου λαού.
Δεν με νοιάζει λοιπόν το απαγορευτικό από την ισραηλινή πρεσβεία, που έφαγα για ένα μετριοπαθέστατο κείμενο το 2014. Όσοι δεν μίλησαν μήτε το 14, μήτε σε πλείστες όσες ακόμα ευκαιρίες και αφορμές έχουν διατελέσει το παχύ εκείνο στρώμα υποστήριξης που χρησιμοποιεί το γενοκτόνο κράτος για να ολοκληρώνει το έγκλημα του σήμερα.
Και δεν είναι μια υπόθεση μιας ακροδεξιάς, για να φαντάζεται ο Έλληνας πως είναι μια περιθωριακή υπόθεση, λίγων ακραίων. Είναι μια κρατική υπόθεση, ενός κράτους που παριστάνει το δυτικό.
Δυστυχώς δεν ξέρω πώς ο Θεός μπορεί να συγχωρεί τέτοια αμαρτήματα. Δεν είμαι Θεός, δεν γνωρίζω. Εύχομαι για όλους το καλό τους. Εύχομαι για όλους μας την τελική συγχώρηση. Ξέρω όμως ότι δικαίως υπάρχουν και εκκλησιαστικά επιτίμια για κάποια αμαρτήματα, που είναι βαρύτατα. Και τα επιτίμια είναι δώρο, είναι θεραπεία, είναι έγνοια και πρόνοια.
Αυτό που είναι πραγματική καταδίκη για τον άνθρωπο, κάθε άνθρωπο, είναι να λες περίπου, εντάξει μωρέ, ας πάμε με το κύμα, ας αποκομίσουμε στη ζήση μας ό,τι μπορούμε να αποκομίσουμε, και δεν τρέχει κάστανο, αλλάζουμε άποψη και στάση όταν είναι ασύμφορη η προηγούμενη. Αυτό το πράγμα στερεί τους σημερινούς ανθρώπους από κάθε ηθική ραχοκοκαλιά».
Ο παραπάνω θρήνος και κοπετός της κας Εύης Βουλγαράκη προέκυψε, λοιπόν, επειδή ο Σταύρος Ζουμπουλάκης …καθυστέρησε να αναγνωρίσει την γενοκτονία των Παλαιστινίων. Επειδή δεν ήταν τόσο …ανοιχτομάτης όσο η κα Βουλγαράκη για να καταδικάσει την γενοκτονία των Παλαιστινίων στον χρόνο που θα ήθελε η κα Βουλγαράκη. Επειδή ο Σταύρος Ζουμπουλάκης υπέπεσε σε λάθος «συστηματικό, επαναληπτικό, επίμονο» και δεν μπορεί να το …σκεπάσει η κα Βουλγαράκη, η οποία – κατά την δήλωσή της πολύ συχνά σκεπάζει επίσης τα ολισθήματα όλων μας! Ειρήσθω εν παρόδω, ζητώ εξαίρεση. Τα δικά μου τα λάθη δεν τα θέλω υπό τας πτέρυγας της κας Βουλγαράκη. Είναι μεγάλο το βάρος των πτερύγων της για μένα.
Δεν θρήνησε, λοιπόν, όπως έπρεπε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. Και μας θυμίζει με την «λογική» της η κα Βουλγαράκη ότι πολλοί βορειοκορεάτες που δεν ανταποκρίθηκαν αρκούντως στον θρήνο για τον θάνατο του ηγέτη τους Κιμ Γιονγκ Ιλ, καταδικάστηκαν και κάποιοι θανατώθηκαν. Επομένως, στον Ζουμπουλάκη πρέπει πάσα καταδίκη!
Η κα Βουλγαράκη αφήνει τα τοιούτα …αμαρτήματα στην κρίση του Θεού, αλλά και στα εκκλησιαστικά επιτίμια ως «δώρο και θεραπεία»!
Αίφνης, θυμάμαι το περίφημο συνέδριο που είχε διοργανώσει το 2013 ο Σταύρος Ζουμπουλάκης για την Συγχώρηση, με τον "Άρτο Ζωής". Ίσως η κα Βουλγαράκη θα πρέπει να εντρυφήσει στα πρακτικά εκείνου του συνεδρίου, μήπως και αντιληφθεί την …άλλη διάσταση των πραγμάτων. Μάλιστα, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έχει απαντήσει από τότε στις σημερινές αιτιάσεις της με την εισήγησή του: «Η συγχώρηση του πολιτικού κακού: ΠΟΤΕ;».
Και φυσικά στον Σταύρο Ζουμπουλάκη είμαστε ευγνώμονες και για την αναζωπύρωση της Βιβλικής Θεολογίας. Μια υπόθεση που την πήρε πάνω του και την αναπτύσσει με πολλούς τρόπους.
Στο άρθρο του στην Καθημερινή μας δίνει εύστοχα την βιβλική εκδοχή της σημερινής πραγματικότητας στη Γάζα:
«Οταν ο Θεός της Βίβλου δίνει την εντολή στον λαό του να μην κακομεταχειρίζεται τον ξένο, αλλά να τον φροντίζει, τη θεμελιώνει αυτή την εντολή του πάνω στην εμπειρία των Εβραίων στην Αίγυπτο: «γιατί και σεις ξένοι ήσασταν κάποτε στη γη της Αιγύπτου» (Εξοδος, 22:20, και σε αρκετά άλλα χωρία). Από ό,τι φαίνεται ούτε η οδυνηρή μνήμη αυτού που υποστήκαμε μπορεί να μας συγκρατήσει από το να κάνουμε και εμείς το ίδιο. Η μνήμη μάλιστα του αποτρόπαιου κακού που υπέστης μπορεί, αντίθετα, να αποτελέσει και τη δικαιολογητική βάση για να διαπράξεις το ίδιο κακό, δίνοντάς του άλλο όνομα. Τέτοιοι είμαστε οι άνθρωποι και κανείς δεν εξαιρείται».
Πάντως, επειδή η κα Βουλγαράκη υπαινίσσεται ότι ο Σταύρος Ζουμπουλάκης «αλλάζει στάση» κατά το συμφέρον του, νομίζω πως ο Ζουμπουλάκης είναι αταλάντευτος. Κι αυτό το πιστοποιεί, για άλλη μια φορά, η τελική φράση του άρθρου του: «Όποιος είναι ειλικρινά και γνήσια ενάντιος σε αυτή την πολιτική του Ισραήλ κατά των Παλαιστινίων συνανθρώπων μας, είναι την ίδια στιγμή και για τους ίδιους λόγους εξίσου ενάντιος σε κάθε λόγο ή πράξη αντισημιτισμού, που τον βλέπουμε, αλίμονο, και αυτόν να φουντώνει στον τόπο μας και παντού».
Πάντως, το ρεσιτάλ της κας Βουλγαράκη στο φεϊσμπουκικό σχόλιό της είναι η αυτοδικαίωση: «Και όχι δεν είμαι η κακιά εγώ. Αλλά δεν επιτρέπεται τέτοιος ηθικός χυλός… εμένα οι φιλίες μου δεν είναι κομπολόι δημοσίων σχέσεων άνευ νοήματος… δεν παριστάνω συνεχώς τον κήνσορα των πάντων και ιδίως της εκκλησίας…». Δεν είναι, λοιπόν, «ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων».
Η κα Βουλγαράκη φαίνεται, γενικώς, πως …θλίβεται πολύ! Και έχει την απαίτηση και οι άλλοι να είναι ισοστάσιοι της. Μήπως, όμως, πρέπει να θυμάται κάπου κάπου ότι το πολύ της θλίψεως γεννά παραφροσύνην;
Το 2023 ήταν αφιερωμένο, παγκοσμίως, στην μέγιστη και οικουμενική Μαρία Κάλλας, με αφορμή την συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή της (2 Δεκεμβρίου 1923).
Το Καλλιτεχνικό Σύνολο “Πολύτροπον” (υπεύθυνος: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος) παρουσίασε μια πρωτότυπη παραγωγή με θέμα: “Η Μαρία Κάλλας στην Κωνσταντινούπολη”, την Δευτέρα 18 Σεπτεμβρίου 2023 στην Αίθουσα Διδασκαλίας της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε δύο μέρες μετά την επέτειο του θανάτου της στο Παρίσι, στις 16 Σεπτεμβρίου 1977 και μία μέρα μετά τα ονομαστήρια της, καθώς η Κάλλας είχε βαφτιστεί Μαρία Άννα Καικιλία Σοφία Καλογεροπούλου και στις 17 Σεπτεμβρίου ήταν η μνήμη της Αγίας Σοφίας.
Ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος αναφέρθηκε στην σχέση της οικογένειας της μητέρας της Μαρίας Κάλλας, Ευαγγελίας Δημητριάδου, με την Κωνσταντινούπολη, στην παρουσία της Μαρίας Κάλλας στην Κωνσταντινούπολη το 1959, με αφορμή την κρουαζιέρα που οργάνωσε ο Αριστοτέλης Ωνάσης, την επίσκεψή της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο επί Πατριάρχου Αθηναγόρου, την απήχηση εκείνης της επίσκεψης μέχρι σήμερα στην Πόλη. Ακόμη, ο ομιλητής αναφέρθηκε στην ιστορία του πιάνου της Μαρίας Κάλλας που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Πέρα και στην διέλευσή της από την Κωνσταντινούπολη το 1969, πηγαίνοντας στην Καππαδοκία για τα γυρίσματα της κινηματογραφικής ταινίας «Μήδεια» του Πιέρ Πάολο Παζολίνι.
Στη συνέχεια η σοπράνο Δάφνη Πανουργιά τραγούδησε άριες από όπερες που ερμήνευσε μοναδικά η Μαρία Κάλλας και συγκεκριμένα:
Ave Maria (Bach/Gounod),
Cavatina "Quel guardo il cavaliere" (Don Pasquale – Gaetano Donizetti),
Ombra Leggera (Dinorah – Giacomo Meyerbeer),
O mio babbino caro (Gianni Schicchi – Giacomo Puccini),
Una voce poco fa (Il barbiere de Siviglia – Gioachino Rossini).
Στο πιάνο ήταν ο Μάριος Καζάς.
Ανάμεσα στις άριες διαβάστηκαν επιστολές της Μαρίας Κάλλας προς σημαντικές προσωπικότητες.
Artwork – video – φωτογραφίες: Ιωάννης – Πορφύριος Καποδίστριας.
Παραγωγή: Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον».
Ακολουθεί το βίντεο της εκδήλωσης.
Την εκδήλωση κάλυψε και το διαδικτυακό κανάλι blod.gr του Ιδρύματος Μποδοσάκη και μπορείτε να την παρακολουθήσετε ΕΔΩ.
Panagiotis Andriopoulos, theologian, musician, and director of the Agency for Ecclesiastical News ‘Fos Fanariou’, speaks about ‘Maria Callas in Istanbul’. On the screen he is seen with the late Patriarch Athenagoras.
ATHENS – The year 2023 is dedicated worldwide to Maria Callas, marking the 100th anniversary of her birth (December 2, 1923).
The Artistic Ensemble ‘Polytropon’, led by Panagiotis Ant. Andriopoulos, presented an original production titled ‘Maria Callas in Istanbul’ on Monday, September 18, 2023, at the Education Hall of the Music Library of the Association ‘Friends of Music’ in the Megaron Athens Concert Hall.
Panagiotis Ant. Andriopoulos spoke about Maria Callas’s presence in Constantinople in 1959, on the occasion of the cruise organized by Aristotle Onassis, her visit to the Ecumenical Patriarchate during the time of Patriarch Athenagoras, and the lasting impact of that visit on the city. Furthermore, the speaker mentioned the history of Maria Callas’s piano, which is currently in the Museum of Pera, and her passage through Constantinople in 1969 on her way to Cappadocia for the filming of Pier Paolo Pasolini’s film ‘Medea’.
From the event ‘Maria Callas in Istanbul’, at the Education Hall of the Music Library of the Association “Friends of Music” in the Megaron Athens Concert Hall.
Andriopoulos emphasized that “the myth of Callas remains alive, as her high art continues to influence opera in the 21st century, while aspects of her personality and private life continue to be subjects of research by journalists, writers, and artists.”
Soprano Daphne Panourgiá sang arias from operas and other works that Maria Callas uniquely interpreted, including: ‘Ave Maria’ (Bach/Gounod), Cavatina ‘Quel guardo il cavaliere’ (Don Pasquale – Gaetano Donizetti)
‘Ombra Leggera’ (Dinorah – Giacomo Meyerbeer), ‘O mio babbino caro’ (Gianni Schicchi – Giacomo Puccini), and ‘Una voce poco fa’ (Il barbiere de Siviglia – Gioachino Rossini).
Admission was free.
The contributors to the event ‘Maria Callas in Istanbul’: Panagiotis Andriopoulos, Marios Kazas, and Daphne Panourgiá.
The contributors to the event ‘Maria Callas in Istanbul’ were: Panagiotis Andriopoulos, Marios Kazas, and Daphne Panourgiá.
Marios Kazas performed on the piano.
In addition to the music, letters from Maria Callas to important figures were read.
Artwork, video, and photos were by Ioannis-Porfirios Kapodistrias – Production by the Artistic Ensemble ‘Polytropon’.
About the Artistic Ensemble ‘Polytropon’:
Founded in 2004 by theologian and musician Panagiotis Ant. Andriopoulos, it presents original productions in Greece and abroad, mainly based on Greek poetry and music. Some of their productions include works inspired by the youth anthology of Ecumenical Patriarch Bartholomew, the poems of C.P. Cavafy, sacred poetry, the musical work of Eva Palmer-Sikelianou, Gustav Mahler, Manos Hadjidakis, and more. They have performed their productions in various cities in Greece, Cyprus, Germany, Constantinople and around the world.
It’s worth noting that Panagiotis Andriopoulos is the head of the ‘Fos Fanariou’ Agency for Ecclesiastical News.
Η Μαρία Κάλλας στην Αγία Σοφία, με την Τίνα Ωνάση και την lady Τσώρτσιλ (1959)
.png)
