Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ "ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ" ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΙΛΤΟΥ ΣΑΧΤΟΥΡΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

"Η εποχή της Μελισσάνθης" είναι το κατ' εξοχήν αυτοβιογραφικό έργο του Μάνου Χατζιδάκι, το οποίο ο ίδιος θεωρούσε πολύ σημαντικό γι' αυτόν. 

Θέμα του η απελευθέρωση από τη Γερμανική Κατοχή, για την οποία γράφει ο συνθέτης στο τέλος του σημειώματος του για το έργο: 

Μια απελευθέρωση που έκρυβε μέσα της έναν θανατερό συμβιβασμό, την βία και την ενοχή, την προδοσία και την χωρίς γιατρειά τραυματισμένη ελευθερία. Μια απελευθέρωση που δεν πρόλαβε να γίνει λαϊκή. Την κατάγραψαν μ' ευκολία εθνική, και την γιορτάζουν στα Δημαρχεία και τις Νομαρχίες. "Σου σπάσανε τα κόκκαλα τ' ασθενικά παιδιά μας", αναστροφή του Σολωμικού "Απ' τα κόκκαλα βγαλμένη των ελλήνων τα ιερά". 

Πού βρίσκεται η αλήθεια της νεοελληνικής μας ελευθερίας; Βέβαια και στους δύο αυτούς στίχους. Αδιάκοπα, διαδοχικά και παρανοϊκά. 

Αυτοί οι εθνικού περιεχομένου στίχοι περιλαμβάνονται στο τελευταίο τραγούδι του έργου, που φέρει τον τίτλο Η λησμονημένη. 
Σκέπτομαι τώρα πως ένα χρόνο μετά την Απελευθέρωση (1945), ο Μίλτος Σαχτούρης γράφει την δική του Λησμονημένη! Η οποία έχει μεγάλη σχέση με αυτή του Χατζιδάκι. Άλλωστε το θέμα της Μελισσάνθης άρχισε να απασχολεί τον συνθέτη από το 1945. Ωστόσο, η πρώτη εικόνα του έργου σχηματίζεται το 1965, όταν ο Χατζιδάκις γράφει το ποίημα "Η Εποχή της Μελισσάνθης", που περιλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή Μυθολογία.
Ας δούμε την Λησμονημένη του Σαχτούρη.

Η ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ VI 
Η λησμονημένη είναι ο στρατιώτης που σταυρώθηκε 
η λησμονημένη είναι το ρολόγι που σταμάτησε 
η λησμονημένη είναι το κλωνάρι που άναψε 
η λησμονημένη είναι η βελόνα που έσπασε 
η λησμονημένη είναι ο επιτάφιος που άνθισε 
η λησμονημένη είναι το χέρι που σημάδεψε 
η λησμονημένη είναι η πλάτη που ανατρίχιασε 
η λησμονημένη είναι το φιλί που αρρώστησε 
η λησμονημένη είναι το μαχαίρι που ξαστόχησε 
η λησμονημένη είναι η λάσπη που ξεράθηκε 
η λησμονημένη είναι ο πυρετός που έπεσε
Ο Μίλτος Σαχτούρης είχε πει σε συνέντευξή του: "Στο Μαρούσι, προ πολλών ετών, ένας τσαγκάρης με γνώσεις Δ’ Δημοτικού διάβαζε τη «Λησμονημένη» κι έκλαιγε εξηγώντας μου πως είναι ερωτικό ποίημα – αυτό που είναι από τα πλέον δύσκολά μου. Πάντα ορισμένοι με μια ευαισθησία αλλιώτικη, που έχουν ανάγκη την ποίησή μου, θα με καταλαβαίνουν." Δύο χρόνια μετά την "Λησμονημένη", το 1947, ο Χατζιδάκις, που είχε καταλάβει από νωρίς την περίπτωση Σαχτούρη, μελοποιεί τα Δύο ναυτικά τραγούδια, σε ποίηση του άγνωστου τότε Μίλτου Σαχτούρη.

Αλλά ας επανέλθουμε στην Λησμονημένη από την "Εποχή της Μελισσάνθης".
Το τραγούδι, που στην ηχογράφηση ερμηνεύει η Μαρία Φαραντούρη, μαζί με την χορωδία του Τρίτου Προγράμματος, την Παιδική Χορωδία Ροτόντας Θεσσαλονίκης, στρατιωτική μπάντα και ορχήστρα, τελειώνει με το αρχικό μουσικό θέμα του Εθνικού Ύμνου (μελοποίηση Μάντζαρου). Ο συσχετισμός που επιδιώκει ο συνθέτης είναι προφανής...

"Η Εποχή της Μελισσάνθης" απασχόλησε τον Χατζιδάκι πολύ πριν την ηχογράφησή της το 1980. Ο Νίκος Κυπουργός έχει δηλώσει πως "πολλά από τα κομμάτια του έργου, και μάλιστα τα βασικά -Μητέρα κι Αδελφή, Το φίλο μας που χάσαμε, Ενα ρολόι στο καπηλειό, Η Λησμονημένη, ο Επιτάφιος με τον ψάλτη και το σόλο μπουζούκι κ.ά.-, τα είχε συνθέσει κατά την παραμονή του στη Νέα Υόρκη, δηλαδή μεταξύ 1966-1972, που ήταν, κατά τη γνώμη μου, και η πιο δημιουργική περίοδος του Χατζιδάκι. Γιατί εκεί, όντας απομονωμένος και συγκεντρωμένος στο έργο του, έγραψε μια σειρά μεγάλα έργα και άρχισε και πολλά άλλα που είτε ολοκλήρωσε αργότερα, όπως η «Μελισσάνθη», είτε άφησε εν τέλει ανολοκλήρωτα. Σε μένα είχε στείλει δείγματα της δουλειάς του στη «Μελισσάνθη», ηχογραφημένα στο σπίτι του με τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Μερικές από τις ηχογραφήσεις αυτές της Ν. Υόρκης περιλήφθηκαν, 20 χρόνια μετά, στο δίσκο του «Λειτουργικά». Μια άλλη ηχογράφηση του καιρού εκείνου, που σώθηκε σε μια κασέτα μου, με τον ίδιο να τραγουδά το «Ρολόι στο καπηλειό», τη συμπεριλάβαμε στον δίσκο «Μάνος Χατζιδάκις 2000 Μ.Χ.»."

Πράγματι, στα Λειτουργικά (Σείριος, 1991) η Φλέρυ ερμηνεύει μοναδικά δύο τραγούδια από τη Μελισσάνθη: "Οι δρόμοι είναι σκοτεινοί" και το "Μητέρα κι αδελφή". 

Στο youtube ανακάλυψα κι ένα τρίτο. Την μελαγχολική Λησμονημένη. Είναι από την εποχή της Ν. Υόρκης, προφανώς με τον Χατζιδάκι στο πιάνο, και τη Φλέρυ να ψάλλει συγκλονιστικά την Ελλάδα που τής σπάσανε τα κόκκαλα τ' ασθενικά παιδιά... Το ενδιαφέρον είναι ότι στην ιδιωτική αυτή ηχογράφηση υπάρχει και μια χορωδία! Το πώς προέκυψε και ποιοί την αποτελούσαν παραμένει ακόμα αναπάντητο.
Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα τραγούδι εθνικού περιεχομένου.
Ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω...

Στίχοι-μουσική: Μάνος Χατζιδάκις 

Σηκώθηκεν ο άνεμος 

Και σκίζει τα πανιά μας 

Πέφτει η βροχή και μούσκεψε 

Τα πιο κρυφά όνειρά μας 

Μα εσύ μικρή τρελή και παραπονεμένη 

Τόλεγες πως θα γίνουσαν  

Μικρή λησμονημένη; 

Σε πάτησαν τα πόδια μας 

Σε μάτωσεν η βιά μας 

Σου σπάσανε τα κόκκαλα 

Τ΄ ασθενικά παιδιά μας 

Κι όταν ξερή κι αναίσθητη σε πέταξαν στο χώμα 

Ποιος τάχα σε θυμήθηκε 

Έτσι θλιμμένη 

Μικρή λησμονημένη;

Στη συνέχεια μία ιδιωτική, προφανώς, ηχογράφηση - ντοκουμέντο της Μελισσάνθης, αρκετά πριν την επίσημη ηχογράφηση της. 

ΕΜ(Α)ΦΥΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ: Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ Ή ΑΔΕΛΦΟΣ ΕΥΦΗΜΙΑΝΟΣ

29 Οκτωβρίου

Mνήμη της Oσίας Mητρός ημών Άννης, της μετονομασθείσης Eυφημιανός. 

Στολή κρυβείσαν ανδρική σεμνήν Άνναν, 

Xριστός κατ’ αυτών αρρενοί των δαιμόνων.

Η αγία Άννα είχε γεννηθή στην Κωνσταντινούπολι, στη συνοικία των Βλαχερνών, κατά την βασιλεία του Κωνσταντίνου Κοπρωνύμου. 

Όταν νέα ακόμη έχασε τους γονείς της, η γιαγιά της βιάσθηκε να την παντρέψη. Αλλά ο εκ πατρός θείος της δεν ικανοποιήθηκε από αυτό. Ήταν ένας ερημίτης του Ολύμπου, ο οποίος είχε γνωρίσει τη φυλακή και τα βασανιστήρια για την πίστι και τον οποίον ο διωγμός κρατούσε μακρυά ακόμη από την μοναξιά του. 

Γιατί, της λέει, εδέσατε με την τύχη ενός ανθρώπου ένα κορίτσι που επιθυμούσε μέσα από τους αγώνες της ασκητικής ζωής να δεθή στην υπηρεσία του Θεού; 

Μετά από αυτή την επίπληξι ευλόγησε την Άννα και εξαφανίσθηκε. Δυο χρόνια αργότερα ο εικονομάχος αυτοκράτωρ Λέων ο Δ’ πέθανε (780) και ο ερημίτης, ελευθερωμένος, ήρχετο να ιδή την ανηψιά του προτού επιστρέψη στο όρος του. 

– Κόρη μου, της λέει, ας είναι η ψυχή σου δυνατή και αρρενωπή, διότι πολλές είναι οι θλίψεις των δικαίων. Γνώριζε ότι πριν γεννηθή το παιδί που φέρεις στην κοιλιά σου θα θάψης τον σύζυγό σου.

Πραγματικά, τον έκτον μήνα ο σύζυγός της πέθανε. Η Άννα έκλαψε, θρήνησε, στέγνωσε από λύπη. Όταν αποθήλασε το βρέφος της, το εμπιστεύθηκε σε έναν από τους θείους της για να μπορέση από τότε να παραδοθή στα γυμνάσματα της ασκητικής ζωής. 

Αυτή τη στιγμή παρουσιάσθηκε πάλι ο ερημίτης και της είπε: Νάσαι δυνατή εν Κυρίω. Δείξε μου το παιδί σου. – Το εμπιστεύθηκα στον αδελφό του, απήντησε· εφύλαξα κοντά μου μόνον το μεγαλύτερο.

Έπειτα από λίγο, του παρουσίασε και τα δύο και του λέγει κλαίοντας: – Άγιε Πάτερ, προσευχηθήτε γι’ αυτά. 

– Δεν έχουν ανάγκη προσευχών, απήντησε ο γέρων. 

– Δυστυχής αμαρτωλή που είμαι! Ποιο νέο κακό πρόκειται να μου αναγγείλετε ακόμη; 

– Δεν σου είπα ότι οι θλίψεις του δικαίου είναι πολλές; Πιστεύεις ότι μπορείς να αξίζης το όνομα του δικαίου δίχως να υποφέρεις; Δεν θα είμαστε ευάρεστοι στο Θεό παρά αποδεχόμενοι γι’ Αυτόν όλους τους πόνους, όλες τις στερήσεις. 

– Όχι, όχι, όχι τα παιδιά μου! Θα ήθελε ο Θεός να μου πάρη τα παιδιά μου; 

– Εσύ το είπες. Έπειτα από λίγο καιρό θα τα πάρη και τα δυο. 

Η Άννα, με μια υπέρτατη προσπάθεια, πνίγει τα δάκρυά της και προσφέρει μεγαλόψυχα στο Θεό τη θυσία που της ζητείται. Έπειτα αρχίζει να μοιράζη στους φτωχούς ό,τι είχε. 

Όταν πέθαναν τα παιδιά της, τα έκλαψε αρκετόν καιρό και αποτελείωσε να μοιράζη τα αγαθά της. Κατόπιν πέρασε την Προποντίδα και κατευθύνθηκε προς τον Όλυμπο, έχοντας κάτω από τα συνήθη φορέματά της ένα ανδρικό ένδυμα. Έπειτα από λίγο συνήντησε ένα μοναχό ο οποίος δέχθηκε να της κόψη τα μαλλιά, σύμφωνα με το τυπικό του μοναχισμού που υποδηλώνει την παραίτησι από τον κόσμο. Πέταξε τα φορέματά της τα γυναικεία και χτύπησε την πόρτα του πρώτου μοναστηριού, το οποίο παρουσιάσθηκε στα μάτια της. 

Όταν παρουσιάσθηκε μπρος στον ηγούμενο, σύμφωνα με τη συνήθεια έπεσε στα πόδια του για να δεχθή την ευλογία του. Αυτός την σήκωσε και νομίζοντάς την για ευνούχο της λέγει: Αδελφέ μου, ποια αιτία σε οδηγεί εδώ σ’ εμάς και ποιο είναι το όνομά σου; 

– Η αιτία του ερχομού μου είναι το πλήθος των αμαρτιών μου. έρχομαι εδώ με την ελπίδα, αφού γίνω δεκτός, να ζήσω μεταξύ σας, το υπόλοιπο της ζωής μου, μέσα στην περισυλλογή και την προσευχή, για να εύρω έλεος την ημέρα της κρίσεως εμπρός στο Θεό. Ονομάζομαι Ευφημιανός. 

Ο Ηγούμενος την δέχθηκε μεταξύ των δοκίμων του. Ο νέος καλόγερος έκαμε θαυμαστές προόδους στην ευσέβεια. Λόγω της υπακοής του, της επιμέλειας στην προσευχή και ιδίως λόγω της βαθύτατης ταπεινότητός του, έγινε ένα τέλειο παράδειγμα για τους αδελφούς. Ο Θεός τον προίκισε με το δώρο των θαυμάτων. Έβλεπε κανείς τότε να προστρέχουν πλήθος προσώπων στο μοναστήρι των Λευκάδων, για να εκλιπαρήσουν θεραπείες σωματικές ή πνευματικές χάρες. Πολλοί νέοι έκπληκτοι από τη θέα των αρετών του και συγκινημένοι από τις σοφές συμβουλές του, αρνούνταν τον κόσμο και ζητούσαν να γίνουν δεκτοί στο μοναστήρι. Η συρροή υπήρξε τόσο μεγάλη, ώστε σε λίγον καιρό δεν υπήρχε εκεί πλέον θέσις. 

Ίδρυσις του μοναστηριού των Αβραμιτών 

Τότε ο ηγούμενος απηύθυνε στον πατριάρχη Άγιο Ταράσιο μια λεπτομερή έκθεσι για τα θαύματα τα οποία ο Θεός επιτελούσε στους Λευκάδες με τη μεσολάβησι του αδελφού Ευφημιανού, και για την ανάγκη που βρίσκονταν να αρνούνται πολλούς υποψηφίους ελλείψει θέσεως. 

Ο άγιος Ταράσιος απήντησε με τη δωρεά μιας μεγάλης εκτάσεως που ήταν γεμάτη ερείπια και χαλίκια, κοντά στην Προύσα. Η ηγούμενος διεμόρφωσε το άγριο αυτό μέρος και έκτισε εκεί το απέραντο μοναστήρι των Αβραμιτών, όπου αργότερα τόσες προσωπικότητες, κουρασμένες από αξιώματα και τιμές, αηδιασμένες από τις ραδιουργίες της αυλής και από σκοτούρες της πολιτικής, θα έλθουν να βρουν τη γαλήνη και την ευτυχία, αφιερώνοντας στο Θεό, προφυλαγμένοι από την διαφθορά του κόσμου, τις υπόλοιπες ημέρες τους σε ένα άσυλο ευλάβειας και ειρήνης. Όταν οργανώθηκε το καινούριο μοναστήρι, ο αδελφός Ευφημιανός στάλθηκε εκεί για να προσελκύση νέους ζηλωτάς. Η αποστολή του ήταν ίσως να γεμίση τα δύο αυτά μοναστήρια από άγιες και γενναίες ψυχές. 

Όταν εκπληρώθηκε αυτή η αποστολή, ο Θεός του έστειλε φοβερές δοκιμασίες. 

Οι μεγάλες δοκιμασίες 

Ένας μοναχός με χλιαρή πίστι τον μίσησε από φθόνο. Του άρεσε να τον υβρίζη σε κάθε στιγμή με χονδροειδή αστεία για τη δήθεν ιδιότητα του ευνούχου. 

Η αγία Άννα, προσεκτική πάντα να κάνη το καλό, τον άφινε να λέη και υπέμενε όλα με μια αμετάβλητη υπομονή. 

Αλλά ο ψευτοκαλόγερος, έχοντας μάθει ότι μία γυναίκα της πρωτευούσης είχε εξαφανισθή, αφού είχε μοιράσει τα πλούτη της στους πτωχούς, άρχισε να υπαινίσσεται πονηρά ότι ο ευνούχος Ευφημιανός θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η γυναίκα αυτή. Έπειτα αφήνοντας τα αστεία άρχισε να διαδίδη το συμβάν σαν ένα γεγονός, πολύ πιθανό, αν μη βέβαιο. 

Εξοικειώθηκε τόσο καλά με την ιδέα αυτή, ώστε κατέληξε να την πιστέψη ο ίδιος και αποφάσισε να βεβαιωθή γι’ αυτό. Σκέφθηκε ότι κάνοντάς την να κυλίση σε ένα γκρεμό ή σε μία χαράδρα θα κατόρθωνε λόγω της αναποφεύκτου ακαταστασίας των φορεμάτων να εισδύση στο μυστήριο.

Εξετέλεσε το σχέδιό του, αλλά δεν μπόρεσε να δη τίποτα, γιατί αιφνιδίως έπεσε αυτός στη γη κατά το ήμισυ παράλυτος. Σηκώθηκε πάλι όπως μπόρεσε και μη τολμώντας να ξαναμπή στο μοναστήρι έπειτα από το ωραίο αυτό κατόρθωμα, πήγε με κόπο στη χώρα του, όπου συνελήφθη και καταδικάστηκε σε απαγχονισμό για απόπειρα φόνου. 

Η αγία Άννα έκρινε φρόνιμο, για να αφήση στο χρόνο να ησυχάση τα πνεύματα και να αποφύγη ένα σκάνδαλο, οπωσδήποτε δυνατό, να εγκαταλείψη το μοναστήρι. Επέτυχε εύκολα από τον ηγούμενο την άδεια να αποσυρθή για μερικά χρόνια στην μοναξιά. Συντροφευμένη από τους αδελφούς Ευστάθιο και Νεόφυτο εισέδυσε στο όρος και έφθασε στα ύψη. Αφού συνάντησε ένα ευχάριστο μέρος, όπου υπήρχε μία πηγή, μία εκκλησία και ένας μικρός κήπος, εγκατέστησε εκεί την κατοικία της. 

Μοναχοί της Κωνσταντινουπόλεως την προσκάλεσαν κοντά τους. Αυτή υπήρξε ευτυχής που πήρε αυτή την ευκαιρία για να απαλλαγή από μία κατάστασι, η οποία παρέμενε λεπτή. Έφθασε λοιπόν στις ακτές του Βοσπόρου και υπήρξε, για το Μοναστήρι που είχε το πλεονέκτημα να την κατέχη, ένα όργανο της χάριτος σε όλη την υπόλοιπη ζωή της. 

Μετά από το θάνατό της το μυστικό του φύλου της έγινε γνωστό.

Από το βιβλίο
BERNARDIN MENTHON 
ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΤΗΣ ΒΙΘΥΝΙΑΣ 

Ο συγγραφεύς, ιερεύς στην Προύσα προ του πολέμου, το δημοσίευσε στο Παρίσι το 1935, αφού είχε περιηγηθή σπιθαμή προς σπιθαμή όλη την περιοχή του Ολύμπου της Βιθυνίας και είχε μελετήσει προσεκτικά τους Βίους των αναφερομένων ασκητών, που άθλησαν εκεί στα χρόνια της εικονομαχίας.

FERNANDO PESSOA - ΘΕΟΣ

FERNANDO PESSOA

ΘΕΟΣ 

Διαιρώ αυτό που ξέρω.

Προκύπτει αυτό που είμαι

κι αυτό που ξέχασα. Ανάμεσα στα δυο πηγαίνω.

Δεν είμαι αυτός που σκέφτομαι

ούτε αυτός που είμαι τώρα.

Αν θα σκεφτώ, κομμάτια γίνομαι

Αν θα πιστέψω, για μένα δεν υπάρχει τέλος.

Γι' αυτό, είναι καλύτερα

ν' ακούς μόνο το θρόισμα

της απαλής, βέβαιης αύρας

που μέσ' από τις φυλλωσιές περνάει.

16-7-1934

Μερικές φορές είμαι ο θεός που φέρω μέσα μου 

Κι άλλοτε ο θεός, ο πιστός κι ο προσευχόμενος 

Κι η φιλντισένια εικόνα 

Με το θεό αυτό πάνω της ξεχασμένο. 

Μερικές φορές δεν είμαι παρά ένας αθεϊστής 

Απέναντι στο θεό αυτόν που είμαι όταν μεγαλύνομαι. 

Βλέπω στον εαυτό μου έναν ουρανό ολόκληρο. 

Έναν απέραντο και κούφιο ουρανό.

3-6-1913

μετάφραση: Γιάννης Σουλιώτης

Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΟΔΟΣ ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΟΜΕΝΗ ΣΤΗ LIFO.GR

Π.Α. Ανδριόπουλος
Ο Άρης Δημοκίδης, διαβάζω στο λιτότατο βιογραφικό του, γεννήθηκε το 1978 στη Θεσσαλονίκη όπου και ζει. Ενδιαφέρεται για τα πάντα - και γράφει κυρίως γι' αυτά που του αρέσουν. (Κι έχει βγάλει 13 παιδικά βιβλία στις εκδόσεις Μεταίχμιο).

Από την διαδικτυακή γνωριμία μου μαζί του, είμαι σε θέση να μαρτυρήσω πως ναι, ενδιαφέρεται για τα πάντα και γράφει κυρίως γι' αυτά που του αρέσουν. Γιατί - εκτός των άλλων - πώς αλλιώς να εξηγήσω το γεγονός ότι μέσα σε μία εβδομάδα αναδημοσίευσε στην δημοφιλέστατη και ανανεωμένη στήλη του ΜΙΚΡΟΠΡΑΓΜΑΤΑ, στο LIFO.GR, δύο πρόσφατα κείμενά μου. Ένα για τα γενέθλια του Μάνου Χατζιδάκι και ένα για τον ανθυπολοχαγό Οδυσσέα Ελύτη. 

Ήδη ο Άρης Δημοκίδης έχει φιλοξενήσει επανειλημμένως την γνώμη μου για διάφορα θέματα και του είμαι ευγνώμων γι' αυτό, γιατί το έκανε ένεκεν αληθείας και μόνον. Κι αυτό στους αυχμηρούς καιρούς μας είναι μεγάλη υπόθεση. 

Δείτε, λοιπόν, την Ιδιωτική Οδό στην LIFO, χάρη στον συναντιλήπτορα κ. Άρη Δημοκίδη. 

Ο Ανθυπολοχαγός Οδυσσέας Αλεπουδέλης (Ελύτης) στο Αλβανικό μέτωπο

Όταν ο Μάνος Χατζιδάκις γιόρτασε τα γενέθλιά του στη σκηνή, με 4 κύκλους τραγουδιών

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΚΛΗΡΙΚΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΟΔΟΥ (ΒΙΝΤΕΟ)

Ο ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΛΕΠΟΥΔΕΛΗΣ (ΕΛΥΤΗΣ) ΣΤΟ ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Συνήθως λησμονούμε - κάποιοι και αγνοούν - ότι ο μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης πολέμησε στο Αλβανικό Έπος 1940-41, στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Προσβλήθηκε από τύφο και τελικά διασώθηκε “από θαύμα”, όπως ο ίδιος ομολογεί. Ας δούμε συνοπτικά πώς ο ίδιος περιγράφει την εμπειρία του στο μέτωπο και σε ποια ποιητικά του έργα αποτυπώθηκε αυτή η συγκλονιστική για τον ποιητή εμπειρία.

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Ελύτης επιστρατεύεται με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού στην Υπηρεσία του Στρατηγείου του Α’ Σώματος Στρατού. Τον Νοέμβριο το Στρατηγείο μετακινείται στην Καλαμπάκα και στο Μέτσοβο. Στις 11 Δεκεμβρίου ο ποιητής μετατίθεται στη ζώνη πυρός. Την επομένη των Χριστουγέννων προωθείται στη γραμμή Καλλαράτες - Μπολένα.
Στις 26 Φεβρουαρίου 1941 μεταφέρεται με βαρύ κοιλιακό τύφο στο νοσοκομείο Ιωαννίνων κι έπειτα από περιπετειώδη πορεία καταλήγει στην Αθήνα.

Αλβανία, κακουχίες στα λασπωμένα χιόνια των βουνών, οιμωγές θανάτου, πείνα, υποχώρηση, αρρώστιες, γερμανική εισβολή, κατοχή, θυσίες, περηφάνεια, αντίσταση, προδοσία...

Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης με συμπολεμιστές του το 1941

Από μια συνέντευξη του Οδυσσέα Ελύτη στο φοιτητικό περιοδικό "Πανσπουδαστική" με τίτλο "Έζησα το θαύμα της Αλβανίας" το 1965, διαβάζουμε:

Προσωπικά εσείς, σαν έφεδρος ανθυπολοχαγός, τι κάνατε στον αγώνα; τον ρωτούν.

Τι να έκανα εγώ, ένα χαλασμένο παιδί της Αθήνας. Με κόπο ανυπολόγιστο, κατάφερα να είμαι απλώς συνεπής προς την αποστολή μου. Αλλά είδα στο πρόσωπο των στρατιωτών μου τη λάμψη που είναι ικανός ο Ελληνισμός ν' αναδύσει όταν πιστεύει στο δίκιο του. Και γνώρισα από πολύ κοντά την αψηφισιά του θανάτου, την ακατάβλητη θέληση της ζωής που έγινε τελικά και δική μου. 

Στο μέτωπο, αρρώστησα από βαρύτατο τύφο. Τα νερά που πίναμε, όπου βρίσκαμε, ανάμεσα στα πτώματα των μουλαριών, ήτανε μολυσμένα. Χωρίς να γνωρίζω τι έχω, χρειάστηκε να κάνω τρία μερόνυχτα με τα πόδια κα με ζώο σε βατόδρομο και να διακομισθώ στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων.

Έμεινα εκεί σαράντα μέρες με σαράντα πυρετό, ακίνητος, με πάγο στην κοιλιά. Με είχανε αποφασίσει αλλά εγώ δεν είχα αποφασίσει τον εαυτό μου. Θυμάμαι, ότι αρνήθηκα να με μεταφέρουν στο μικρό θάλαμο των ετοιμοθανάτων, όπως κάποιο άλλο βράδυ αρνήθηκα πεισματικά να κοινωνήσω και να εξομολογηθώ στον παπά που μου φέρανε, όταν η κρίση της αρρώστιας έφτασε στο κατακόρυφο. Μόλις αρχίζανε οι βομβαρδισμοί, ανοίγανε το διπλανό μου παράθυρο -μη σπάσουν τα τζάμια και τιναχτούν επάνω μου- και φεύγανε όλοι στα καταφύγια. Έτσι πέρασα όλες τις τρομερές πρώτες μέρες της γερμανικής επιθέσεως. Κατάμονος, σ' έναν έρημο θάλαμο, και γεμάτος πληγές από την απόλυτη ακινησία.

Και την ημέρα που κρίθηκε ότι είχα γλυτώσει και άρχισε να υποχωρεί ο πυρετός, ήρθε η διαταγή να εκκενωθεί το Νοσοκομείο. Με βάλανε όπως-όπως σ' ένα φορείο, που το χώσανε σ' ένα φορτηγό αυτοκίνητο.

Η φάλαγγα από τα Γιάννενα ως το Αγρίνιο πυροβολήθηκε οχτώ φορές από τα "στούκας". Οι φαντάροι τρέχανε στα χωράφια, όμως εγώ ήταν αδύνατον να σταθώ όρθιος έστω και για μια στιγμή. Τελικά στο Αγρίνιο, με παρατήσανε σ' ένα πεζούλι και φύγανε. Μια καλή κοπέλλα, εθελοντής νοσοκόμος με άλλη αποστολή, με βοήθησε και μ' έσυρε ως το υπόγειο μιας καπναποθήκης, όπου σωριάστηκα κι έμεινα τρεις μέρες (...) Οι γιατροί στην Αθήνα τρίβανε τα μάτια τους. Σύμφωνα με την Επιστήμη, θα έπρεπε με την πρώτη παραμικρή μετακίνηση να πάθω εντερορραγία και να τελειώσω (...) αν "έζησα το θαύμα" σώθηκα και από ένα θαύμα.

Η συμμετοχή του Ελύτη στον ελληνοϊταλικό πόλεμο το χειμώνα του 1940-41 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ποιητική και ιδεολογική του διαμόρφωση και σήμανε την αρχή μιας νέας περιόδου στην πνευματική του πορεία. Η εμπειρία του πολέμου ώθησε τον Ελύτη να στραφεί πιο άμεσα προς την ιστορία και το συλλογικό αίσθημα στο έργο του. Όπως σημειώνει ο ίδιος στην Αυτοπροσωπογραφία του:

Η Αλβανία, για τη σωματική μου υπόσταση ήταν μια περιπέτεια αβάσταχτη, αλλά για την ψυχική μου όμως ιστορία, μια τομή βαθιά. (…) έγινε αιτία ο πόλεμος να συνειδητοποιήσω τι είναι ο αγώνας, ο ομαδικός πλέον και όχι ο προσωπικός. Θέλω να πω τι σημαίνει να μάχεσαι ενταγμένος σε μιαν ομάδα, που έχει ορισμένα ιδανικά, και να μάχεσαι κι εσύ γι’ αυτά.

Ο Ελύτης έγραψε τρία εκτεταμένα ποιήματα με θέμα τον Αλβανικό πόλεμο, την άνοιξη του 1941 μόλις επέστρεψε από το μέτωπο: την Αλβανιάδα, τη Βαρβαρία και το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας. 

Η «Αλβανιάδα», έργο ημιτελές σε τρία μέρη, δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 1962 (μόνο ένα μέρος – τα υπόλοιπα καταστράφηκαν) στο φοιτητικό περιοδικό «Πανσπουδαστική», με εκτενή συνέντευξη του ποιητή και σχέδια του Γιάννη Μόραλη. Ας δούμε ένα σχετικό απόσπασμα από εκείνη τη συνέντευξη:

Πώς συμβαίνει να μην έχει εκδοθεί ακόμη η «Αλβανιάδα»; Μήπως έχουν δημοσιευθεί αποσπάσματα σε κανένα περιοδικό;

- Οχι, το ποίημα αυτό δεν δημοσιεύθηκε ποτέ. Μεταδόθηκε όμως τον Οκτώβριο του 1956 από το Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών, με απαγγελία Θάνου Κωτσόπουλου και Μήτσου Λυγίζου, ραδιοσκηνοθεσία Νίκου Γκάτσου και μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Δεν είχε, απ' όσο ξέρω, καμιάν απήχηση, μολονότι η ραδιοφωνική παρουσίαση βοηθούσε στην ανάδειξη της ιδιότυπης τεχνικής του. Ισως να έφταιγα εγώ, ίσως το θέμα. Γεγονός είναι ότι μου έλειψε από κει και πέρα η διάθεση να συνεχίσω ένα έργο με τόσο μεγάλες διαστάσεις. Καλά ή κακά δεν είμαι από τους ποιητές που μπορούν να γράφουν ερήμην του κοινού. Μου χρειάζεται ο «αντίκτυπος». Κάτι περισσότερο: μου χρειάζεται αυτό που λέμε «αόρατη παραγγελία», η συναίσθηση ότι μια ομάδα ανθρώπων, έστω και μικρή, περιμένει κάτι από μένα. Προχώρησα αρκετά στο δεύτερο μέρος, κ' ύστερα, ξαφνικά, σταμάτησα. Με τράβηξε το «Αξιον Εστί» που είχε αρχίσει να ωριμάζει μέσα μου και που έμελλε να ηχήσει αλλοιώς. Ωστόσο, μια που αυτό το πρώτο μέρος εξακολουθεί, προσωπικά, να με ικανοποιεί απολύτως κ' έχει εξάλλου πάρει κατά κάποιο τρόπο το βάφτισμα της δημοσιότητας, ευχαρίστως σας το παραχωρώ.

Η Βαρβαρία, δεν δημοσιεύτηκε ποτέ και έχει καταστραφεί. Από τον Ήλιο τον Πρώτο, τρία κομμάτια έμειναν έξω από τη έκδοση των ποιημάτων της συλλογής τo 1943 και ενσωματώθηκαν στην Καλοσύνη στις Λυκοποριές, που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1947 στο περιοδικό Τετράδιο. Το πρώτο σχέδιο για το Άξιον Εστι τοποθετείται στο 1950 και το ποίημα δημοσιεύεται το 1959.

Ο ανθυπολοχαγός Οδυσσέας Ελύτης
Σχέδιο του Γιάννη Τσαρούχη (1940) 

Ο Ελύτης συνέθεσε την ελεγεία του για τον ανθυπολοχαγό με σκοπό να τιμήσει τους συμπολεμιστές του στην Αλβανία. Τον Ιούλιο του 1942 έχουμε το πρώτο σχεδίασμα του έργου. Σημειώνει στην Αυτοπροσωπογραφία του: «Λίγοι ξέρουνε ότι το κύριο βάρος του πολέμου το σήκωναν οι ανθυπολοχαγοί. Και συμβολικά αυτό θέλησα να δείξω ηρωοποιώντας έναν ανθυπολοχαγό, με το Άσμα που έγραψα». Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν πως έγραψε το ποίημα αυτό για το φίλο του ποιητή Γιώργο Σαραντάρη, ο οποίος επίσης πολέμησε στην Αλβανία και πέθανε αφού μεταφέρθηκε στην Αθήνα βαριά άρρωστος. Το έργο δημοσίευσε ο Ελύτης στο περιοδικό Τετράδιο, το 1945.

Σε μια επιστολή του στον Kimon Friar, ο Ελύτης αναφέρθηκε στον έλληνα ήρωα, ενσαρκωμένο στο πρόσωπο του ανθυπολοχαγού, με τα παρακάτω λόγια: "Χίλιες φορές τον είχανε σκοτώσει και χίλιες φορές είχε ξαναναστηθεί ανάμεσά μας. Αυτό ήταν χωρίς αμφιβολία το μέτρο και η αξία ενός πολιτισμού βασισμένου στην αγάπη της ζωής και όχι του θανάτου. Στην ελευθερία που ξαναγεννούσε τη ζωή μέσα απ’ τα ερείπια του θανάτου".

Να σημειώσουμε ότι το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, μελοποιήθηκε το 1968, από τον Νότη Μαυρουδή, ως λαϊκό ορατόριο για φωνή χορωδία και ορχήστρα.

Στην ερώτηση δημοσιογράφου: Τι είναι εκείνο που σας συγκίνησε στο Επος του Σαράντα; ο Ελύτης απάντησε:

- Πώς να σας το πω: ήταν ό,τι διάβαζα στην πράξη, και μ' ένα σφίξιμο στην καρδιά μην τύχει και δακρύσω, αυτά που με ανία και δυσφορία διάβαζα ώς τότε στα βιβλία και για την ιστορία της χώρας μου. Ηταν μια βίαιη φορά προς τα εμπρός του λαού που είχε κάποτε ηττηθεί, όχι εξ αιτίας του, στη Μικρασία, και που τώρα θα έπαιρνε την εκδίκησή του. Ετσι το έβλεπα εγώ. Σαν άχτι μακροχρόνιο που έβγαινε και ξεθύμαινε. Δεν έπαιζε ρόλο που ο εχθρός ήταν διαφορετικός. Ο εχθρός ήτανε η Τυραννία, ήτανε η μορφή του Αδικου, που την είχαμε υποστεί κάτω από διαφορετικές μορφές επί αιώνες και είχε γίνει μοίρα μας. Αυτή η εξέγερση εναντίον της Μοίρας, χωρίς υπολογισμό, μες στα όλα, αυτή η «όμορφη αφροσύνη», όπως λέω κάπου αλλού, ήτανε που ανέβαζε το γεγονός σε μιαν άλλη σφαίρα, ποιητική. Μέσα μου έγινε μια αναπαρθένευση των τριμμένων εννοιών. Οι λέξεις ξεφουσκώνανε και ξαναγεμίζανε με καθαρή ουσία. Με τη βοήθεια της ουσίας αυτής βρήκα το θάρρος να ξαναπροφέρω λόγια που ώς τότε φοβόμουνα επειδή τα συναντούσα μόνο στα χείλη των κούφιων πολιτικών και των πατριδοκαπήλων.

Το Άξιον Εστι αποτελεί τη μετουσίωση της εμπειρίας του Ελύτη στην Αλβανία, σε μια ύψιστη ποιητική, που δεν έχει σχέση με συνθήματα ή παχιά λόγια.

Η Πορεία προς το μέτωπο είναι τόσο αληθινή σα μεταφυσική! Γράφει ο ποιητής:

Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας. Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι, φέγγοντας μ’ ένα μικρό δαδί, μία μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα.

Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετό, λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, κι ήταν αυτό πιο κι απ’ την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σημάδι ότι κινούσαμε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ’ αεροπλάνα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το ‘χε συνήθειο του, στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως…

Το Άξιον Εστι έχει θεολογική δομή (Η Γένεση - Ανάγνωσμα - Προφητικόν - Τα Πάθη - Το Δοξαστικό) μα στην ουσία του συνιστά μια ανθρωπολογική προφητεία - και τούτη η προφητεία είναι πειστική: των φονιάδων το αίμα με φως ξεπληρώνω.
Όλως ενδεικτικώς για το άσμα η' από τα Πάθη, παραθέτουμε τον σχολιασμό του Τάσου Λιγνάδη από το περίφημο βιβλίο του Το Άξιον εστί του Ελύτη: «Περιεχόμενο του άσματος είναι η σκοτεινή νύχτα της δουλείας, η μαύρη περίοδος της Κατοχής. Στο φοβερό χειμώνα του 41-42 ο ποιητής, γεμάτος δάκρυα, βλέπει τις ερημωμένες κοιλάδες και σκέπτεται ότι ως και τα δέντρα θα ατιμασθούν, εφόσον θα γίνουν αγχόνες. Καμμία πνοή χαράς. Στις ερημωμένες πολιτείες, που έχουν γίνει πύλες του Άδη, αναπέμπει τη διαμαρτυρία του. Παντού ο θάνατος, σύννεφο της γης που σκοτεινιάζει τον ήλιο. Οι μαυροφορεμένες γυναίκες, αντί νερό τραβούν μέσ' από τα πηγάδια τα πτώματα των αδικοσκοτωμένων. Η αγανάκτηση τον καίει πιο πολύ από φωτιά, όταν βλέπει τα καμιόνια του στρατού της Κατοχής να φορτώνουν τον επιούσιο άρτο, το λιγοστό σιτάρι, για να το πάνε στη Γερμανία. Μέσα στις έρημες πολιτείες μόνη ζωντανή παρουσία οι επιγραφές στους τοίχους. Σκοτάδι παντού, στη φύση, στην πολιτεία, στην ψυχή του ανθρώπου. Καμιά πόρτα δεν ανοίγει να δώσει κάποιο φως στοργής. Η ιστορική πείρα (μνήμη) τον κάνει να σκέπτεται ότι έρχονται ημέρες μαύρες για τον τόπο. Κάθε υπόλειμμα ζωής είναι τόσο φρικιαστικό, ώστε δηλητηριάζει ακόμα και τις ψυχές των τεράτων».

Το 2014 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ύψιλον, το βιβλίο του Ηλία Καφάογλου "Ελύτης εποχούμενος - Διαδρομές στην ειρήνη και στον πόλεμο" (αφιερωμένο στην Ιουλίτα Ηλιοπούλου). Μεγάλο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στη στρατιωτική θητεία του Ελύτη, στις εμπειρίες του στο μέτωπο της Αλβανίας ως έφεδρος ανθυπολοχαγός (μαθήτευσε στο κέντρο εκπαίδευσης εφέδρων αξιωματικών της Κέρκυρας το 1937), στην επιστροφή του στην Αθήνα, στα βιώματα του την περίοδο της Κατοχής, στα Δεκεμβριανά και τον κίνδυνο που αντιμετώπισε να πιαστεί όμηρος από την Πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ, όπως ο Εμπειρίκος. Αυτό το κομμάτι του βιβλίου αποτελεί πραγματική συμβολή στην θητεία του Ελύτη στο μέτωπο. Ο συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου παραθέτει και ένα κατατοπιστικό χάρτη με τις μετασταθμεύσεις του ανθυπολοχαγού Οδυσσέα Αλεπουδέλη από την 28η Οκτωβρίου 1940 μέχρι και τον Μάϊο του 1941.

Ο λόγος του ποιητή απολύτως διαχρονικός: Μη, παρακαλώ σας, μη, μη λησμονάτε τη χώρα μου!

ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΜΟΥ ΕΟΡΤΑΖΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Στον εορτάζοντα φίλο της Ιδιωτικής Οδού Δ.Κ.

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Δημήτρης Μητρόπουλος (1896 - 1960) 

Του οφείλω πάρα πολλά! Με δίδαξε κυρίως την αλήθεια της τραγικότητας του βίου και την αίσθηση του υψηλού! Ακούω ξανά και ξανά τις αξεπέραστες ερμηνείες του. 

Τώρα το ...πικάπ - μ' αρέσει καλύτερα ο όρος από το cd - παίζει ένα αριστούργημά του: το τρίτο κοντσέρτο για πιάνο του Προκόφιεφ. Παίζει και διευθύνει ταυτόχρονα την Robin Hood Dell Orchestra της Φιλαδέλφειας (1946). Ένας ποταμός μουσικής που συγκλονίζει. Δε νομίζω ότι υπάρχει μια νεώτερη ερμηνεία αυτού του έργου που να είναι τόσο μοντέρνα.
Ακούστε τον ίδιο: "Τι αξίζει ένας μαέστρος που δεν επιθυμεί να κάνει το ακροατήριό του να αισθάνεται όπως αυτός; Δεν είμαι ρυθμόμετρον, είμαι ερμηνευτής.[ ..] Αν δεν κάνω αυτό που ξέρω ότι είναι σωστό, τότε ψεύδομαι προς τον εαυτό μου και τον Θεό. Κάθε τι (σ.σ. στην τέχνη) που δεν ξεπερνά ολοκληρωτικά τις υλικές δυσκολίες και δεν πνευματοποιείται σε βαθμό να εξουθενώνει κάθε υλική εντύπωση, είναι καταδικαστέο".

Δημήτρης Λιάλιος (1869-1940)
Αυτός, ο Ευρωπαίος συνθέτης από την Πάτρα. Αυτός που σηματοδότησε την πρώτη επαφή του νεοελληνικού μουσικού στοχασμού με την μουσική της Μεσευρώπης. Αυτός που τον ζωγράφισε ο Γεώργιος Ιακωβίδης, αφήνοντάς μας ένα λαμπρό δείγμα ανδρικής προσωπογραφίας, που διετέλεσε επί σειρά ετών υποπρόξενος στο Μόναχο. Αυτός ο αστός, που τον ανακαλύψαμε εκ νέου στις μέρες μας, για την δύναμη της μουσικής του και την μοναδικότητα του έργου του. Αυτός για τον οποίο η Πάτρα θα έπρεπε να είναι πολλά υπερήφανη! 
Ακούω το θαυμάσιο Κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 4, από τον δίσκο με "Κουαρτέτα Πατρινών Συνθετών", που είχα την ευτυχία να επιμεληθώ και να ερμηνεύσει εξαίσια το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο υπό την ηγεσία του Γιώργου Δεμερτζή. 

Δημήτρης Χόρν (1921 - 1998) 

Ένας μποέμ αριστοκράτης! Κι ένας μέγιστος ηθοποιός, που δεν διαλαλούσε την πραμάτεια του. Όταν σε κάποια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του είπε ότι δεν θεωρεί πως έκανε κάτι σπουδαίο και άλλα τέτοια... χειρότερα, κάποιοι "του χώρου" είπαν πως "τα 'χει χάσει"! Όμως όχι! Απλώς ήταν ένας άνθρωπος που γνώριζε πολύ καλά τι σημαίνει ζωή και θάνατος. 

Τον θυμάμαι να κατεβαίνει στο Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν όταν μιλούσε ο φίλος του Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης Ζηζιούλας, με τον οποίο είχαν συνεργαστεί πολύ αποδοτικά για τη λειτουργία του Ιδρύματος που άφησε εποχή τις δεκαετίες '80 και '90. Ο άνθρωπος που συνδέθηκε περισσότερο απ’ όλους με το «φως του ηθοποιού» δήλωνε στην εφημερίδα Tα Nέα τον Δεκέμβριο του 1992 –στην πρώτη του συνέντευξη (στον Παύλο Aγιαννίδη) ύστερα από ηθελημένη σιωπή οκτώ χρόνων– πως δεν έπρεπε να είχε γίνει ηθοποιός. "Aυτά τα οκτώ χρόνια της περισυλλογής μου διαπίστωσα ότι δεν έπρεπε να γίνω ηθοποιός. Γι’ αυτό και δεν παίζω στο θέατρο! Δεν νομίζω ότι είναι ποτέ κανείς ευχαριστημένος. Bρίσκεται σε τέτοια απόσταση από το ιδανικό του. H Mαρία Kάλλας, με την οποία βγήκαμε μαζί στο θέατρο, όταν συναντηθήκαμε χρόνια μετά μου είχε εξομολογηθεί: “Tάκη, δεν θα μάθω ποτέ να τραγουδάω”! Δεν έχω δει άνθρωπο με μεγάλο ταλέντο να είναι ικανοποιημένος απ’ αυτό που κάνει. Άτιμο πράγμα η τέχνη, είσαι ανικανοποίητος συνεχώς". 

Ακούω τώρα τον αφηγητή Δημήτρη Χορν στο έργο του Προκόφιεφ "Ο Πέτρος και ο Λύκος". Μια παράσταση με την Καμεράτα - Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής που έχει κυκλοφορήσει σε cd. Αφηγείται με μια απλότητα που εξέλιπε...

Δημήτρης Πικιώνης (1887 – 1968)
Περπατώντας προ καιρού στου Φιλοπάππου, που φιλοτέχνησε ο φιλόπονος Δημήτρης Πικιώνης, σκέφτομαι την καίρια παρατήρηση που έκανε ο Ζήσιμος Λορεντζάτος: «Η αρχιτεκτονική του Πικιώνη βγαίνει κατ' ευθείαν μέσα από τη γη. Και μαζί ο αρχιτέκτονας». Άλλωστε ο ίδιος ο Πικιώνης έγραψε μια φράση που κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να τη διατυπώσει έτσι: «Ήταν φορές που αισθανόμουν πως εις τα θεμέλια που εισχωρούσαν βαθιά στη γη, εις τους ογκώδεις τοίχους και τις καμάρες των, ήταν η ψυχή μου που εντοιχιζόταν εις το ανώνυμο πλήθος των...». Μόνο ένας τέτοιος άνθρωπος θα μπορούσε να γράψει το 1948 το ακόλουθο πνευματικό, που ισχύει ακέραιο στις μέρες μας: «Είναι απόλυτα βέβαιο πως στις περισσότερες περιπτώσεις, αν όχι σε όλες, ο χυδαίος ρεαλισμός της εποχής μας εθυσίασε κι επιμένει ακόμη να θυσιάζει τις ανάγκες της εσώτερης ζωής του ανθρώπου εις τα ωφελιμιστικά του ιδεώδη, όχι γιατί η θυσία τούτη ήταν τωόντι αναπότρεπτη -τις περισσότερες φορές μπορούσαν τούτες να ικανοποιηθούν χωρίς οι άλλες να βλαφτούν- αλλά γιατί οι εσώτερες τούτες ανάγκες απουσιάζουν απ' την ψυχή του. Τρέφει απέναντί τους κάτι χειρότερο από άγνοια - ιταμή περιφρόνηση».
Του οφείλω την αρχιτεκτονική της σκόρπιας μου ζωής…

Δημήτρης Μυταράς (1934-2017)

Ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους.

Είναι αυτός που διεκήρυσσε ότι "το μεγάλο συμφέρον και το μέλλον είναι η παιδεία". Ο ίδιος εργάστηκε πολύ γι' αυτή την ουσιαστική παιδεία, η οποία παραμένει ακόμα το ζητούμενο για την πατρίδα μας. 
Του οφείλουμε την "Παναγία Καταφυγιώτισσα". Ο ίδιος είχε πει πως "το εκκλησάκι αυτό είναι μια προσευχή που πάντα χρωστούσα. Δεν είμαι φανατικά χριστιανός, είμαι βαθύτατα χριστιανός. Όλοι οι κληρικοί ας ξαναδιαβάσουν την Καινή Διαθήκη, να δούνε όσα έκανε ο Χριστός, που τα αποσιωπούνε." 
Έτσι κι αλλιώς η ζωγραφική του όλη θα είναι για μας πάντα μια καταφυγή. 

Δημήτρης Τερζάκης (γενν. 1938)  

Ο διακεκριμένος έλληνας συνθέτης, καθηγητής στην Ανωτάτη Μουσική Ακαδημία της Λειψίας, Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Με την σοβαρή δουλειά του επέβαλε την δύσκολη μουσική του στην Γερμανία. Όπως έχει πει ο ίδιος: «Εκεί δεν περνούν ελληνικές συνταγές, η καταφερτζοσύνη, τα μέσα... Αν είσαι πυροτέχνημα, αν δεν δουλέψεις και αν δεν έχεις την ανάλογη ποιότητα, δεν μπορείς να επιβληθείς».
Ακούω τον Επιτάφιο για σόλο πιάνο και ψυχανεμίζομαι τι σημαίνει ο Επιτάφιος για έναν Έλληνα...  Στη Γερμανία δεν ακολούθησε τα κεντροευρωπαϊκά ρεύματα, έγραψε αυτό που του άρεσε. Λέει: «Η σύγχρονη μουσική δουλεύει με ηχοχρώματα, εγώ δουλεύω με μελωδία. Η σύγχρονη μουσική από το 1950 απαγορεύει διά ροπάλου την τονικότητα, εγώ γράφω τονικά. Εκτιμώ τη μονοφωνική μουσική, όπως είναι η βυζαντινή. Εκτιμώ την απλότητα και γι' αυτό θαυμάζω τον Βέρντι, που κάνει μεγάλη τέχνη χωρίς επιστράτευση πολλών μέσων, γι' αυτό και δεν περιφρονώ το ελαφρό τραγούδι, διότι αυτοί που το γράφουν είναι μελωδιστές».
Ο Δημήτρης Τερζάκης είναι δάσκαλος! Χωρίς καθόλου να το επιδιώκει. Ανήκει στους ελάχιστους Έλληνες που διασώζουν το οικουμενικό πνεύμα του Ελληνισμού. Χωρίς ίσως να το ξέρει και χωρίς να τον ενδιαφέρει κάτι τέτοιο. Όμως συμβαίνει. Ευτυχώς! Τού εύχομαι από καρδιάς Χρόνια Πολλά!

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΜΠΕΝΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Ο Σύλλογος Μουσικών Εκπαιδευτικών Αν. Μακεδονίας – Θράκης διοργάνωσε την Δευτέρα 16 Οκτωβρίου 2017, διάλεξη του Αλεξανδρουπολίτη μουσικολόγου Άγγελου Μπέντη με τίτλο «Ιστορικές, μουσικολογικές και αισθητικές προσεγγίσεις στη Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική». Η διάλεξη πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Ωδείου Φαέθων (Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης). 

Την διάλεξη του Άγγελου Μπέντη παρακολούθησαν οι Σεβ. μητροπολίτες, Γέρων Δέρκων κ. Απόστολος και Αλεξανδρουπόλεως κ. Άνθιμος, περιφερειακοί σύμβουλοι, καθηγητές του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, ιερείς και ιεροψάλτες της μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως, καθηγητές ευρωπαϊκής μουσικής και πολλοί φιλόμουσοι. Ανεγνώσθη χαιρετισμός του βουλευτή Έβρου και τέως αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ Αναστασίου Δημοσχάκη. 

Μετά την ομιλία έγιναν κάποιες ερωτήσεις και τοποθετήσεις από τους παρευρισκομένους. Την συζήτηση συντόνισε ο Δρ. Αθανάσιος Τρικούπης, μουσικολόγος και πιανίστας, πρόεδρος του Συλλόγου μουσικών εκπαιδευτικών Αν. Μακεδονίας-Θράκης. 

Ο Άγγελος Μπέντης ξεκίνησε τις μουσικές του σπουδές στη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική σε ηλικία 9 ετών με τον αείμνηστο Γεώργιο Σβυντρίδη, παππού του και πρωτοψάλτη της Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως. Αποφοίτησε από το τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στη κατεύθυνση βυζαντινής μουσικής, με ειδίκευση: Ερμηνεία και εκτέλεση Ψαλτικής. Μαθήτευσε δίπλα στον Αν. Καθηγητή του τμήματος και Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού Θρόνου Νεκτάριο Πάρη και στην Μαρία Αλεξάνδρου, Αν. Καθηγήτρια του τμήματος μουσικών σπουδών του Α.Π.Θ. Επίσης μαθήτευσε από το 2009 μέχρι το 2014 δίπλα στον αείμνηστο Λυκούργο Αγγελόπουλο. Το 2013 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης της Γερμανίας με τον μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών Master of Arts στον τομέα της Μουσικοθεραπείας. 

Ο Άγγελος Μπέντης έχει συμμετάσχει με διάφορα μουσικά σχήματα σε πολλές εκδηλώσεις στη Κωνσταντινούπολη, στο Λονδίνο με τη Χορωδία «Άγιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης», αλλά και σε εμφανίσεις της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας υπό τη διεύθυνση του αειμνήστου Λυκούργου Αγγελόπουλου, στο Άαχεν της Γερμανίας, στο Αββαείο Notre-Dame de Saint Remy στο Rochefort (γαλλόφωνο Βέλγιο), αλλά και στο Κρεμλίνο στη Μόσχα. Πρόσφατα συμμετείχε και έψαλε με το μουσικό σχήμα «Πολύτροπον» του Παναγιώτη Ανδριόπουλου στην παράσταση La Fiesta του γνωστού ισπανού χορευτή Flamengo και χορογράφου Israel Galvan στη Βαρκελώνη. Διευθύνει την παιδική χορωδία της Ιεράς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως και είναι καθηγητής βυζαντινής μουσικής στο ωδείο «ΦΑΕΘΩΝ» στην Αλεξανδρούπολη.

ΕΓΩ Η ...ΗΡΩΔΙΑΣ ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ!

The Best

Andreas Antonopoulos 

Πάλιν Ηρωδιάς μαίνεται, πάλιν ταράττεται! Πόση κακία πια; 

Panagiotis Andriopoulos 

Ωραίο το "λογοπαίγνιό" σας κύριε. Επί της ουσίας έχετε να πείτε κάτι; Καταλαβαίνετε ποιο είναι το θέμα ή είστε άσχετος;

Η ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΠΟΥ ΠΑΣΧΕΙ ΑΝΑΙΤΙΩΣ….

Ο "Αναπεσών" της Ευαγγελίστριας

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Κατανοώ απολύτως όσους δεν καταλαβαίνουν την αντίδρασή μου για την συντελούμενη παραμόρφωση του Μητροπολιτικού Ναού Πατρών. Αντιλαμβάνομαι ότι έχουν πλέον συνηθίσει την Ευαγγελίστρια ως τσαντίρι και λίγο τους νοιάζει αν αυτή η σημερινή κατάσταση έχει σχέση με το σημαντικό αυτό διατηρητέο μνημείο της Πάτρας. 

Η λογική που κυριαρχεί αυτή τη στιγμή στην Ευαγγελίστρια είναι ότι “εμείς είμαστε οι ανακαινιστές και κάνουμε ό,τι θέλουμε. Εμείς αναδεικνύουμε (sic) το μνημείο!” 

Έτσι είναι αν έτσι νομίζουν, όμως η ελαχιστότης μου – ας μου επιτρέψουν - άλλα φρονεί. 

Τι δουλειά έχουν στην Ευαγγελίστρια της Πάτρας τα προσκυνητάρια της Παναγίας της Γερόντισσας, της Γοργοϋπηκόου, του Αγίου Λουκά Κριμαίας και δεν ξέρω ποιών άλλων αγίων; ΚΑΜΙΑ! Είναι εκεί λόγω ιδεοληψίας αυτών που τα τοποθέτησαν, διότι τους φαίνονταν …λίγα – φευ! - τα παλιά προσκυνητάρια. 

Γιατί να αγιογραφηθεί το ιερό Βήμα που δεν είχε αγιογραφηθεί επί 170 χρόνια; Γιατί έτσι έκριναν οι άσχετοι ιθύνοντες. Και επέβαλαν την ασχετοσύνη τους. Εδώ έχει ευθύνη και η Εφορεία Αρχαιοτήτων και το Κ.Α.Σ. και δεν ξέρω ποιος άλλος που έδωσαν τη σχετική άδεια. Πολύ θα ήθελα να γνωρίζω το «επιστημονικό» σκεπτικό της αδειοδότησης.

Αν οι τοιχογραφίες του ιερού Βήματος έχουν άδεια, η τοιχογραφία «Ο Αναπεσών», πάνω από την κεντρική πύλη του ναού, δεν έχει. Είναι παράνομη και πρέπει να σβηστεί αμέσως. Το θέμα – για όποιον γνωρίζει - είναι απολύτως βυζαντινό και δεν μπορεί να υφίσταται σ’ ένα δυτικότροπο ναό. Το γεγονός της ενοχής για την συγκεκριμένη τοιχογραφία αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι την …κρύβουν οι ιθύνοντες, δηλ. δεν την εμφανίζουν στο διαδίκτυο και αποφεύγουν συστηματικά να αναφέρονται σ΄ αυτήν. Κανονικά η Εφορεία Αρχαιοτήτων θα πρέπει να προχωρήσει στις δέουσες ενέργειες για την απομάκρυνση της τοιχογραφίας, η οποία είναι και άτεχνη.  

Ο μόνος «Αναπεσών» που υπάρχει στην Ευαγγελίστρια είναι ο αντίλαλος της φωνής του μακαριστού Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου, ο οποίος από τον θρόνο του Μητροπολιτικού Ναού κάθε Μ. Παρασκευή βράδυ, στην Ακολουθία του Επιταφίου, έψαλε με ενθουσιασμό το ιδιόμελο των Αίνων σε ήχο β’: «…αναπεσών κεκοίμησαι ως λέων. Τις εγερεί σε Βασιλεύ, αλλ’ ανάστηθι αυτεξουσίως…». 

Η Ευαγγελίστρια δεν γεννήθηκε στις μέρες μας. Είναι εκεί 170 χρόνια. 

Με ενδιαφέρει να διασωθεί η ιστορική μνήμη του ναού και να αποτραπεί η διάσπαση μιας συνέχειας. Γνωρίζω ότι αυτό λίγους ενδιαφέρει, αλλά το επ’ εμοί επιμένω διότι μνημεία σαν την Ευαγγελίστρια ανήκουν στην συλλογική συνείδηση της πόλης.

ΟΤΑΝ Ο ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΓΙΟΡΤΑΖΕ ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΟΥ ΜΕ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΚΥΚΛΟΥΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

Π.Α. Ανδριόπουλος

«Σήμερα είναι η μέρα των γενεθλίων μου. Γι΄ αυτό διάλεξα να παίξω με την Ορχήστρα των Χρωμάτων 4 υπέροχους κύκλους τραγουδιών. Γιατί μου ταιριάζουν και με εκφράζουν, χωρίς αυτό βέβαια να υποδηλώνει πως έχω γράψει έστω κατ΄ ιδέαν κάτι ανάλογο». 

Έτσι γιόρτασε ο Μάνος Χατζιδάκις τα γενέθλιά του στις 23 Οκτωβρίου 1991, στο «Παλλάς». 

Με μία συναυλία της Ορχήστρας των Χρωμάτων που ίδιος δημιούργησε και διηύθυνε – και δυστυχώς έσβησε… - κατά την οποία παρουσίασε τέσσερις κύκλους τραγουδιών. 

1. Frank Martin (1890-1974): Έξι μονόλογοι από τον “Jedermann”, σε ποίηση Hugo Von Hofmannsthal, με σολίστ τον βαρύτονο τον Σπύρο Σακκά. 

2. Richard Wagner (1813-1883): Wesendonk – Lieder, σε ποίηση Mathilde Wesendonk, με σολίστ την υψίφωνο Μαρίνα Κρίλοβιτς. 

3. Gustav Mahler (1860-1911): Τραγούδια για νεκρά παιδιά, σε ποίηση Friedrich Ruckert, με σολίστ τον βαρύτονο Αντώνη Κοντογεωργίου. 

4. Benjamin Britten (1913-1976): Εκλάμψεις, σε ποίηση Arthur Rimbaud, με την υψίφωνο Sheila Armstrong. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις επέλεξε τέσσερις κύκλους τραγουδιών για την ημέρα των γενεθλίων του προφανώς γιατί τον απασχολούσε βαθειά το τραγούδι, στο οποίο άλλωστε και επιδόθηκε συστηματικά. Το τραγούδι στην πλέον υψηλή εκδοχή του. Γιατί ο ίδιος διεκήρυττε ότι το τραγούδι «είναι μια σχέση υπεύθυνη, μια πράξη ερωτική ανάμεσά μας που μας αποκαλύπτει. Τελετουργία που απαιτεί μια προετοιμασία θρησκευτική, επίμονη άσκηση γνώσης και αθωότητας, αποκαλύψεως και ανιχνεύσεως, μνήμης και προφητείας.» 

Ο Χατζιδάκις θεωρούσε ότι «το τραγούδι δεν είναι σύνθημα ή πράξη εκτονώσεως.» Θεωρούσε πως το αληθινό τραγούδι δεν πρέπει να κολακεύει τις συνήθειές μας ούτε να διασκεδάζει την αμηχανία μας, την οικογενειακή μας πλήξη ή την ερωτική μας ανεπάρκεια. 

Είναι αυτό το τραγούδι για το οποίο έλεγε: «Θα το θυμάσθε και θα το ’χετε εντός σας, χωρίς την δυνατότητα να το γλεντήστε με αυτάρεσκη και δυνατή φωνή. Μόνο να το ψελλίζετε θα είναι δυνατόν, σαν προσευχή ή σαν το «Υπερμάχω». 

Ο Χατζιδάκις υποστήριζε με πάθος: «Πιστεύω πως η τέχνη του τραγουδιού αποτελεί κοινωνικό λειτούργημα, γιατί το τραγούδι μας ενώνει μέσα σ’ ένα μύθο κοινό. Κι όπως στον χορό ενώνουμε τα χέρια μεταξύ μας για ν’ ακολουθήσουμε ίδιες ρυθμικές κινήσεις, έτσι και στο τραγούδι ενώνουμε τις ψυχές μας για ν’ ακολουθήσουμε μαζί, τις ίδιες εσωτερικές δονήσεις. Κι όσο για τον κοινό μύθο που δεν υπάρχει στις μέρες μας, τον σχηματίζουμε καινούριο κι απ’ την αρχή κάθε φορά. Κάθε φορά που νιώθουμε βαθιά την ανάγκη να τραγουδήσουμε». 

Κι ο Χατζιδάκις που δεν είχε στεγανά, τραγουδούσε από Τσιτσάνη μέχρι Μάλερ και Μπρίττεν. Όλα με τον ίδιο σκοπό: να χαθεί για πάντα –αν είναι δυνατόν– ο εφησυχασμός μας.

Φωτό: Μαριλένα Σταφυλίδου
Η συγκεκριμένη φωτογραφία δημοσιεύτηκε στο παραπάνω πρόγραμμα
της Ορχήστρας των Χρωμάτων 

ΣΤΗΝ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΩΔΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΑΤΡΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ (ΦΩΤΟ)

Σάββατο 21 Οκτωβρίου 2017 στις 8.30 το βράδυ συναχτήκαμε στην Φιλαρμονική Εταιρία Ωδείο Πατρών για μια εκδήλωση αφιερωμένη στο έργο των συνθετών Δημήτρη Λιάλιου (Πάτρα 1869 - Αθήνα 1940) και Ανδρέα Νεζερίτη (Πάτρα 1897 - Αθήνα 1980). Στο πρώτο μέρος πραγματοποιήθηκε μια από κοινού – εναλλάξ διάλεξη. 

Ο μουσικογράφος - κριτικός - ερευνητής Θωμάς Ταμβάκος αναφέρθηκε στον Ανδρέα Νεζερίτη και ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος στον Δημήτρη Λιάλιο, με παράλληλη αναφορά στη μουσική κίνηση της Πάτρας εκείνη την εποχή και προβολή ανάλογου υλικού. 

Στο δεύτερο μέρος έργα των δύο συνθετών ερμήνευσαν οι σολίστ πιάνου Σπύρος Κουτσουβέλης και Τίμος Γεννάτος και η σολίστ βιολιού και συνθέτρια Τάνια Σικελιανού, η οποία έπαιξε σε πρώτη εκτέλεση το έργο της "ΝΕ-ΛΙΑ" (θέματα και παραλλαγές) για σόλο βιολί (Ανάθεση του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών "Θωμάς Ταμβάκος" [Α.Ε.Μ.Θ.Τ.]). Ένα έργο – φόρος τιμής στους δύο σημαντικότερους πατρινούς συνθέτες. 

Την εκδήλωση προλόγισε η διευθύντρια της Φιλαρμονικής Βασιλική Φιλιππαίου και παρακολούθησαν: οι εγγονοί του συνθέτη Δημήτρη Λιάλιου, Μαίρη Σκλαβούνου και Δημήτρης Τζίνης, η αντιπρόεδρος του Δ.Σ. της Φιλαρμονικής Ρένα Λέμη, ο Γραμματέας του Δ.Σ. Σεραφείμ Κυριαζάκος, το μέλος του Δ.Σ. Χρύσα Μπογδανοπούλου, ο μαέστρος Σταμάτης Λέκκας, οι ποιητές Βασίλης Λαδάς, Κώστας Λογαράς, Γιώργος Κοζίας, Δημήτρης Παπανικολάου, η αρχιτέκτων-πολεοδόμος Χαρά Γιαννοπούλου, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Λεωνίδας Σωτηρόπουλος, η Σύμβουλος Επικοινωνίας Ζέττα Ζάχου, πολλοί μουσικοί και φιλόμουσοι πατρινοί.

Ξαναζωντανεύει (;) το διατηρητέο κτίριο του «Ideal» στην Πάτρα - Παρέμβαση του Κώστα Λογαρά

Οι πολλές όψεις της ανακαίνισης

Του Κώστα Λογαρά

protagon

Το «Ideal» είναι ο ιστορικός κινηματογράφος της Πάτρας και από τους παλιότερους της χώρας. Λειτούργησε τον Νοέμβρη του 1914 , λίγο μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Τα τελευταία χρόνια βρισκόταν σε κατάσταση ερήμωσης. Στον κεντρικότερο δρόμο της πόλης, στην είσοδο του λιμανιού της ήταν μια ασχήμια για τους επισκέπτες της αχαϊκής πρωτεύουσας και πληγή βαθιά για τους κατοίκους της. (Η πρώτη φωτογραφία τραβηγμένη τον Μάιο του 2017 δείχνει την εγκατάλειψη και τη φθορά). 

Το «Ideal» σε πλήρη παρακμή

Πρόσφατα το κτίριο, το σχεδιασμένο από τον αρμένιο αρχιτέκτονα Νουμπάρ το 1939, έγινε αγνώριστο: ένα διαμάντι. Την εκμετάλλευσή του έχει αναλάβει κάποια πολυεθνική, ανακαινίστηκε, άνοιξε ένα καινούριο κατάστημα στο ισόγειο, κάποιοι ντόπιοι βρήκαν θέσεις εργασίας, φωτίστηκε ο χώρος, όλα καλά. Όμως το «Ideal» έχει χαρακτηριστεί από το υπουργείο Πολιτισμού ως «ιστορικό διατηρητέο μνημείο» (ΦΕΚ 537/Β/5-7-1996) – το θέμα αυτό είχε ξεκινήσει επί υπουργίας Θάνου Μικρούτσικου. Έκτοτε, με τρεις συμπληρωματικές υπουργικές αποφάσεις, εγκρίθηκε η «χρήση τού ισογείου ως χώρου καταστήματος εμπορικού και υγειονομικού ενδιαφέροντος» ενώ ο επάνω όροφος παραμένει «χώρος κινηματογράφου, πολιτιστικών και συνεδριακών εκδηλώσεων καθώς και συναφών χρήσεων» (ΦΕΚ 140/Β/ 29-1-2004, υπουργική απόφαση 3-6-2013, έγγραφο του ΥΠΠΟΑ 6-4-2017).

Η πρόσφατη ανακαίνιση

Και εδώ ακριβώς είναι το πρόβλημα. Η επιχείρηση που κάνει χρήση του ισογείου έχει επεκτείνει την πρόσοψη του καταστήματος αποκλείοντας έτσι τις δύο πλαϊνές εισόδους – σκάλες, δεξιά κι αριστερά, που οδηγούσαν στον επάνω όροφο. Με αποτέλεσμα να μην μπορεί αυτός ο όροφος να χρησιμοποιηθεί ως κινηματογράφος. (Στις φωτογραφίες διακρίνονται αμυδρά πίσω απ’ την πρόσοψη τα νοβοπάν, δεξιά κι αριστερά, που φράζουν τα ανοίγματα προς τις σκάλες).
Κι αυτό έχει γίνει μπροστά στα μάτια των Αρχών, δημοτικών και αστυνομικών. Πού είναι άραγε ο δήμαρχος της πόλης; Πού είναι οι υπηρεσίες του υπουργείου πολιτισμού; Ποσώς με αφορά ποια είναι η πολυεθνική, ποιοι είναι οι ενοικιαστές τού καταστήματος. Μιλώ, πρωτίστως, ως κάτοικος ενεργός αυτής της πόλης και, μετά, ως λάτρης της τέχνης του κινηματογράφου.

Η αποκλεισμένη με νοβοπάν (αριστερή) είσοδος της σκάλας

Με ενδιαφέρει –κι εμένα και πάμπολλους ακόμα– να διασωθούν τα ζωντανά ίχνη του βιωμένου μας πολιτισμού. Να ανακτηθούν ξανά οι χώροι της κοινής μνήμης και να αποτραπεί η διάσπαση μιας συνέχειας. Κανένας δεν αρνείται την οικονομική ανάπτυξη, την εμπορική δραστηριότητα και την ιδιωτική πρωτοβουλία, τις θέσεις εργασίας, ίσα-ίσα. Αλλά με σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά της πόλης. Με έγνοια για τους χώρους όπου γενιές και γενιές γαλουχήθηκαν, φαντασιώθηκαν και έχουν αναμνήσεις. Φορτισμένη με αισθήσεις και αισθήματα η σκοτεινή αίθουσα του Ideal, υπήρξε ένα φωτεινό άνοιγμα στη φαντασία, μια διέξοδος απ’ την περίκλειστη καθημερινότητα. Πάνω στο πανί της κινηματογραφικής αυτής οθόνης καλλιεργήθηκαν τα ενδιαφέροντά μας ενώ στους χώρους, τους διαδρόμους του, στο φουαγιέ, αναπτύχθηκε η κοινωνικότητά μας. Ο ιστορικός κινηματογράφος Ideal συνδεδεμένος με την ιστορία της Πάτρας, αποτελεί ένα κομμάτι από την αφήγηση και της δικής μας της ζωής. Κι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο απαιτείται να αποκατασταθεί η κανονικότητα και να λειτουργήσει ο επάνω όροφος του διατηρητέου κτηρίου ως χώρος κινηματογράφου και πολιτισμού.
Γιατί άραγε η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να γίνεται σε βάρος της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης; Και τα δύο αποτελούν τις όψεις του ίδιου νομίσματος.